آتشکده آذرگشنسب در نزدیکی روستای تخت سلیمان (ازتوابع شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی) در ۴۵ کیلومتری شهر تکاب و در مرز شمالی استان کردستان واقع شده‌است. این آتشکده یکی از ۳ عبادتگاه بزرگ زرتشتیان در دوره ساسانی است و برخی تاریخ‌دانان محل تولد زرتشت را در این منطقه می‌دانند. در سال ۶۲۳ میلادی هراکلیوس امپراتور روم در حمله‌ای آتشکده و استحکامات آنرا بکلی ویران کرد. در دوره ایلخانان مغول مسجدی در ویرانه‌ها بنا شد که آن نیز بعدها تخریب گردید و آثار بجا مانده از آن در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شوند. تمام آثار این محوطه تاریخی در زمینی به مساحت ۱۲/۴ هکتار و درون یک حصار بیضی شکل قرار گرفته‌اند. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ضخامت ۵ متر و ارتفاع ۱۴ متر و محیط ۱۲۰۰ متر بنا شده‌است. لایه بیرونی حصار با سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل است. بنای دیوار و حصار بیرون متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی نیز تعمیراتی در آن صورت گرفته‌است. داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف‌المرکز هم‌محور به چشم می‌خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده واقع شده‌است. در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر، ایوان خسرو قرار دارد که مصالح به کار رفته در آن شامل آجر قرمز و ملات ساروج می‌باشد. این اثر تاریخی در آذرماه سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.

آتشکده پیروز قلعه (یا تپه قلعه) در نزدیکی روستای باباریز (از توابع بخش مرکزی شهرستان سنندج در استان کردستان) و در ۱۰ کیلومتری شمال شهر سنندج و در میان رشته کوه‌های زاگرس واقع شده‌است. قدمت این اثر تاریخی به هزاره اول میلادی و دوره تاریخی ساسانی تخمین زده شده و بقایای این سازه تاریخی در مهرماه سال ۱۳۸۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بازار تاریخی بیجار، در خیابان اردلان شهر بیجار (مرکز شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده‌است. قدمت این بازار به دوره تاریخی صفویه تخمین زده شده و سازه‌های آن به دلیل حملات و تخریب‌هایی که در دوره‌های تاریخی زندیه، جنگ جهانی اول و حمله روس‌ها در دوران قاجاریه صورت پذیرفته چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته‌است. مجموعه بازار شامل یک راسته طولانی شمالی ـ جنوبی و تيمچه‌های حاج شهباز و سرای امير تومان و امروز ۱۶ باب از حجره‌های آن بافت معماری قديم بازار را حفظ کرده‌اند و در پوشش مغازه‌ها از طاق و تويزه استفاده شده‌است. تيمچه حاج شهباز در ضلع شرقی راسته بازار واقع شده و معماری آن دارای يک فضای سرپوشيده مركزی (با قوس‌ها و کاربندی‌های منحصربفرد) و حجره‌های پيرامونی است. همچنین سرای امیر تومان در ضلع غربی بازار واقع شده و دارای يک حياط مركزی و حجره‌های پيرامونی می‌باشد پلان این سرا به شكل هشت و نيم هشت است و در يک طبقه با مصالح خشت و آجر و سنگ ساخته شده و امروزه دارای کاربری اداری است و اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار در آنجا مستقر می‌باشد. این مجموعه تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بازار سنندج در ضلع جنوبی میدان انقلاب شهر سنندج (مرکز استان کردستان) و در بافت قدیمی مرکز این شهر واقع شده‌است. بنای اولیه این بازار در سال ۱۰۴۶ خورشیدی به دستور سلیمان‌خان اردلان (حاکم وقت سنندج در دوره صفویه) ساخته شده و شامل بنای بازار، قطعه حکومتی، حمام، مسجد و کاروانسرا بوده‌است. پلان بازار سنندج به شکل مستطیل بزرگ بوده و برخلاف تمام بازارهای ایرانی که به صورت خطی شکل گرفته‌اند، این بازار با الهام از پیرامون میدان نقش جهان اصفهان با شکل مستطیل ساخته شده و در وسط مستطیل سراهای مختلفی قرار داشته‌است. سقف راسته بازار به صورت طاق و تويزه و طاق و گنبد ساخته شده و سقف حجره‌ها را نيز به صورت طاق و تويزه اجرا گرديده و مصالح عمده به کار رفته در آن شامل سنگ و خشت و آجر بوده‌است. از بنای بازار قدیمی فقط سه دروازهٔ قدیمی آن باقی مانده و بر اثر احداث خیابانی در دوره پهلوی این بازار به دو بخش مجزا تقسیم شده و امروزه بخشی از آن را بازار آصف و بخش دیگر را بازار سنندجی می‌نامند. بازار قدیمی شهر سنندج در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

برج آجری اشقون بابا (یا باباشاه) در نزدیکی روستاهای علیشاه و ینگی‌کند (از توابع شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده‌است. این سازه تاریخی دارای پلانى دایره شکل بوده و با توجه مصالح و نوع گنبدی که در گذشته بر روی برج استوار بوده‌است قدمت آن به سده ۶ هجری و دوره‌های تاریخی ایلخانی و سلجوقی تخمین زده می‌شود. در حال حاضر دیوارهای آجری برج پابرجا بوده و بر اساس کتیبه گچی که به صورت دست‌نویس بر سر در آن نوشته و نصب شده، در سال ۱۳۲۲ خورشیدی شخصی به نام علی‌اشرف میرزامحمدی عربشاهی بانی تعمیر این محل شده‌است. این اثر تاریخی در آبان‌ماه سال ۱۳۶۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

برج ینگی ارخ در روستای ینگی ارخ (از توابع بخش کرانی شهرستان بیجار در استان کردستان) در ۶۶ کیلومتری شمال بیجار واقع شده‌است. قدمت این سازه تاریخی به دوره صفویه تخمین زده شده و مدخل آن از مصالحی همچون سنگ لاشه تراش خورده (چهار پهلو) و ملات ساروج ساخته شده‌است. پلان برج دارای شكل دایره‌ای به قطر ۶ متر و دیوارهای با ضخامت ۱۰ متر بوده و تزئینات داخلی آن شامل قوس‌های جناقی با تركیب تو در تو و هم‌پوشان می‌باشد. کاربری بنا احتمالا یک اقامتگاه بین راهی بوده كه در گذشته مورد استفاده مسافران قرار می‌گرفته است. این اثر تاریخی پس از مرمت توسط اداره كل میراث فرهنگی كردستان در اسفندماه سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

پل تاریخی صلوات‌آباد در مسير جاده بيجار ـ تکاب و نزدیکی روستای صلوات‌آباد (از توابع شهرستان بیجار در استان کردستان) و بر روي رودخانه قزل‌اوزن واقع شده‌است. تاریخ احداث این پل به درستی مشخص نیست اما قدمت آن به دوره‌های تاریخی سلجوقی و صفويه تخمین زده شده‌است. اين پل در مسير ارتباطی سلطانيه و زنجان با ديگر شهرهای غربی ایران (شامل بهار، همدان، دينور و كرمانشاه) قرار داشته و دارای ۱۱۰ متر طول، ۴/۵ متر عرض و ۹ دهانه با طاق جناغی است. در ساخت‌ این‌ پل‌ از قوس‌هایی تیزه‌دار و سکوهای متعدد با رعایت‌ کامل‌ اصول‌ پل‌سازی‌ در معماری‌ ایرانی استفاده‌ شده‌ و مصالح اصلی به کار رفته در بنا در پايه‌های پل شامل سنگ و در بدنه آن آجر است. سطح پل از ميانه به دو سمت داراي شيبی ملايم است كه جاده‌های اطراف رودخانه را به يکديگر مرتبط می‌سازد. این پل در دو نوبت مورد بازسازی قرار گرفته که یکی از آنها در سال ۱۳۱۵ خورشیدی انجام گرفته و تاريخ مرمت آن بر روی ۲ عدد سنگ به ديواره پل نصب شده‌است. همچنین در اثر سیلاب‌های متعدد در سال ۱۳۷۵ بنای پل‌ دچار تخریب‌ بیش‌ از حد شد که منجر به دومین مرمت آن در این سال گشته‌است. این اثر تاریخی در خردادماه سال ۱۳۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

پل تاریخی فرهادآباد (یا پل امیر) در در مسیر جاده قدیمی بیجار ـ قروه و در نزدیکی روستای فرهادآباد (از توابع شهرستان قروه در استان کردستان) در ۱۵ كیلومتری شمال غربی شهرستان قروه بر روی رودخانه بایتمر واقع شده‌است. تاریخ ساخت پل به طور دقیق مشخص نیست اما با توجه به شیوه معماری آن قدمت بنای اولیه به دوره تاریخی صفویه تخمین زده می‌شود. این پل یک بار در زمان حكومت خسروخان اول (والی وقت کردستان در دوره زندیه) و یک بار در دوره فرهادمیرزا معتمدالدوله (حاكم وقت كردستان در دوره قاجاریه) تعمیر و بازسازی شده و شهرت آن به پل امیر از نام امیر علایی (معماری که در این دوره آنرا مرمت كرد) آمده است. پل فرهادآباد دارای ۸ دهانه و ۸۰ متر طول بوده و قوس‌های به كار رفته در بنای آن از نوع جناقی است. پل فرهادآباد در اثر سیلاب‌های بهاری سال ۱۳۶۹ مجدداً دچار تخریب و ویرانی شد و سومین مرمت کلی آن با نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان انجام شده‌است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه زیویه (یا گنه‌که سوراخ) در ۱/۵ جنوب غربی روستای زیویه (از توابع شهرستان سقز در استان کردستان) و در ۵۵ کیلومتری جنوب شرقی سقز واقع شده‌است. قدمت این تپه که در اصل قعله‌ای بوده‌است به هزاره‌های هفتم تا اول پیش از میلاد تخمین زده می‌شود. اعتبار و شهرت جهانی زیویه به سال ۱۳۲۵ خورشیدی بازمی‌گردد که در اثر بارندگی شدید قسمتی از راس تپه تخریب و آثار و اشیاء مدفون در آن به صورت اتفاقی کشف شدند. اولین عملیات باستان‌شناسی در این منطقه توسط یک هیأت آمریکایی در سال ۱۹۴۵ انجام گرفته و پس از آن دو نوبت در فاصله سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۴ باستان‌شناسان اسرائیلی و ایرانی کاوش‌های دقیق‌تری در این محوطه انجام داده‌اند که در طی آنها آثار بسیار ارزشمندی کشف گردید. قلعه مزبور در ۳ طبقه و در ارتفاع ۱۸۳۵ از سطح دریا بنا شده و شامل سالن‌ها، حیاط، اتاق‌های متعدد، تالار ستون‌دار، انبار، ورودی اصلی و پلکان سنگی بوده و برخی از مهم‌ترین اشیای به دست آمده از شامل سرعقاب طلایی، گردن‌بندهای طلا، سفال‌های با ظرافت و زیبا، ظروف ریتون، مجسمه‌ها، دستبند، بازوبند و اشیای تزئینی زنانه و ظروف مختلف می‌باشند که برخی از آنها در موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند. این اثر تاریخی در دی‌ماه سال ۱۳۴۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما با وجود آن امروزه شرایط مساعدی ندارد و به طور شایسته‌ای از آن نگهداری صورت نمی‌گیرد.

تپه تاریخی چغا در نزدیکی روستای دارغیاث (از توابع شهرستان بیجار در استان کردستان) در ۲۴ کیلومتری شهر بیجار و در مسیر بیجار ـ همدان واقع شده و قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد تخمین زده می‌شود. کشف سفال‌های شکسته و یک شبکه آب‌رسانی با لوله‌های سفالی در جریان حفاری‌های شرکت مخابرات در منطقه نشانگر وجود تمدنی باستانی در اين منطقه است که نيازمند بررسی‌های باستان‌شناسی است. این اثر تاریخی در مهرماه سال ۱۳۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تپه تاریخی قپلانتو در نزدیکی روستای قپلانتو (از توابع بخش زیویه شهرستان سقز در استان کردستان) و در ۵ کیلومتری تپه باستانی زیویه واقع شده‌است. قدمت این محوطه تاریخی به هزاره سوم تا اول پیش از میلاد تخمین زده شده و نخستین بار شخصی به نام ماتیاس سیدل (استاد دانشگاه آمریکایی قاهره) در سال ۱۹۶۸ از آن بازدید نموده‌است. پس از آن یک هیأت باستان‌شناسی اسرائیلی در منطقه دست به کاوش‌های باستان‌شناسی زده و بیشتر یافته‌های این کاوش‌ها شامل ظروف طلا، نقره، سرامیک و برنز، ظروف مذهبی، ادوات جنگی مربوط به دوره‌های تاریخی هخامنشی و ساسانی و نيز آثاری از دوره‌ اسلامی به دلیل کوتاهی مسئولان فرهنگی وقت استان کردستان از ایران خارج و به موزه تل‌آویو منتقل شدند. پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ و قطه روابط دیپلماتیک دو کشور این آثار تا به امروز به صورت بلاتکلیف در اسرائیل باقی مانده و دسترسی پژوهشگران ایرانی به آنها مقدور نبوده‌است. این اثر تاریخی در دی‌ماه سال ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تپه تاریخی قصلان در نزدیکی روستای قصلان (از توابع بخش مرکزی شهرستان قروه در استان کردستان) و در حاشیه جاده دينور ـ زنجان واقع شده‌است. قدمت این محوطه به دوره پیش از تاریخ تخمین زده شده و یافته‌های باستان‌شناختی نشانگر عملکرد وسيع آن به عنوان شهری تاريخی است. همچنین به نظر می‌رسد پس از پايان آخرين مرحله سكونت در تپه قصلان، آبادی به محوطه‌ای كه اكنون آثار ديوارهای قطور برج و باروی آن در مساحت بالغ بر ۵/۲ هكتار ديده می‌شود منتقل گرديده‌است. اين روستا در گذشته دردژی نام داشته و به عنوان مرکز حکومت ناحيه قروه دارای برج و بارو و حمام و همچنين كاروانسرایی داير در كنار حصار بوده‌است. در اطراف اين تپه، بقايای قبوری نیز به صورت پراکنده ديده می‌شود. این اثر تاریخی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

تيمچه حاج شهباز در ضلع شرقی راسته بازار تاریخی بیجار، در خیابان اردلان شهر بیجار (مرکز شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده و معماری آن دارای يک فضای سرپوشيده مركزی (با قوس‌ها و کاربندی‌های منحصربفرد) و حجره‌های پيرامونی است. قدمت بازار بیجار به دوره تاریخی صفویه تخمین زده شده و سازه‌های آن به دلیل حملات و تخریب‌هایی که در دوره‌های تاریخی زندیه، جنگ جهانی اول و حمله روس‌ها در دوران قاجاریه صورت پذیرفته چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته‌است. مجموعه بازار شامل یک راسته طولانی شمالی ـ جنوبی و تيمچه‌های حاج شهباز و سرای امير تومان و ۱۶ باب از حجره‌های آن بافت معماری قديم بازار را حفظ کرده‌اند و در پوشش مغازه‌ها از طاق و تويزه استفاده شده‌است. این مجموعه تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

حمام خان (ظهیری) در ضلع شمالی بازار سرپوشیده شهر سنندج (مرکز استان کردستان) و در مجاورت مسجد داروغه در بافت تاریخی شهر واقع شده‌است. مسیر دسترسی به این حمام از طریق خیابان‌های انقلاب، آیت‌الله طالقانی، چهارباغ و کوچه‌های پشت بازار و از سمت شمال میدان سنندجی است. قدمت این بنا با توجه به سنگ نوشته آن مربوط به دوره حکومت امان‌الله‌خان اردلان (والی وقت کردستان) بوده و ساخت آن در سال ۱۱۸۴ خورشیدی انجام شده‌است. این بنا بعدها به در دوره قاجاریه به سبب تملک آن به وسیله امین‌التجار در سال ۱۲۵۶ خورشیدی و در دوره حکومت فرهادمیرزای معتمدالدوله با شیوه معماری آن دوره بازسازی و مرمت شده به ویژه تزئینات آهک‌بری آن تجدید شده است. معماری حمام خان دارای بخش‌های مختلفی شامل سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان‌در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی، آب‌انبار و آب‌نما بوده‌است. کتیبه‌های داخل آهنگری‌های اضلاع شمالی و جنوبی سکوهای سربینه تاریخ ساخت این بخش در سال ۱۲۲۱ خورشیدی را نشان می‌دهد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۷ از سوی اداره کل میراث فرهنگی کردستان تملک گردید و پس از بازساری و مرمت مجدد در اسفندماه سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

حمام خدری ‌در مجاورت پاساژهای خدری در محله بانه‌کون شهر بانه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده‌است. این حمام تاریخی كه قديمی‌ترين اثر معماری موجود در شهر بانه محسوب می‌شود در اواخر دوره تاریخی قاجار و ابتدای دوره پهلوی بنا شده و دارای فضاهای مختلفی است كه در اكثر حمام‌های قديمی كردستان قابل مشاهده‌اند. بنای حمام فاقد تزئينات است و باید مورد مرمت كامل قرار گیرد. این اثر تاریخی در دی‌ماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

حمام دو خزینه در پشت موزه سنندج و مجاورت رودخانه قديمی دره‌بيان در شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده و متأسفانه در طی عملیات ساخت بلوار كردستان در این محل عمده بخش‌هاي آن (به جز قسمت‌هایی از خزينه و خلوت‌ها) از بین رفته‌است. این سازه تاریخی قدیمی‌ترین حمام شهر سنندج بوده و در زمان سلیمان‌خان اردلان (حاکم وقت کردستان) بین سال‌های ۱۰۱۵ تا ۱۰۳۴ خورشیدی بنا و به دلیل آنکه بر خلاف دیگر حمام‌های شهر، دارای ۲ خزینه بزرگ آب سرد و گرم بوده، به این نام مشهور شده‌است. نقاشی‌های حیوانات، استفاده از طرح ‌های اسلیمی و هندسی و سقف‌های متعدد و گنبدی و نمای سنگ دست‌چین از ویژگی‌های معماری این حمام تاریخی است. مصالح به کار رفته در بنای حمام شامل لاشه‌چينی و دیوارچینی سنگی و‌ ملات آهک بوده و پلان آن شامل بخش‌های ورودی، بینه (حمام آب گرم)، سربینه (حمام آب سرد)، راهروهای ارتباطی و فضاهای مرتبط با مجموعه می‌باشد. بخش‌های باقیمانده از بنا نشان‌دهنده آن است که بخش‌های داخلی هم در بخش ازاره‌ها و هم قسمت بدنه دیواره‌ها، دارای نقوش آهک‌بری بوده‌است. اين سازه تاریخی در تیرماه سال ۱۳۸۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و پس از ۴ سال عملیات مرمت و بازسازی آن در سال ۱۳۹۲ به اتمام رسیده‌است.

حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار کردستان شهر سنندج (مرکز استان کردستان) و در مجاورت پل و مسجد ملاویسی واقع شده و جمله از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج است که بررسی‌های به عمل آمده ساخت آن را به دوره قاجاریه نسبت می‌دهد. حمام شیشه برخلاف اسم آن شیشه‌ای نیست و مانند حمام‌های تاریخی دیگر سنندج از سنگ و گچ و ملات ساخته شده‌است. با این حال به کار رفتن شیشه‌های رنگی در تزئینات این حمام، آنرا به این نام مشهور نموده‌است. پلان حمام دارای فضاهای ورودی، هشتی، سربینه (حمام آب سرد) و حمام آب گرم با ستون‌های سنگی همراه با تزئینات آهک‌بری است. این حمام تاریخی در سال ۱۳۸۳ توسط اداره کل میراث فرهنگی استان کردستان به صورت کامل مرمت شد و قرار بود کاربری آن به موزه دائمی عکس کردستان تغییر یابد. اما تنها یک سال پس از مرمت با تغییر مسئولان فرهنگی دولت ایران در سال ۱۳۸۴، بازدید عمومی از این بنای تاریخی متوقف گردید. این اثر تاریخی با وجود ثبت فهرست آثار ملی ایران (در سال ۱۳۹۰) وضعیت خوبی ندارد و عبور کانال فاضلاب شهر سنندج از نزدیکی آن باعث نفوذ آب به دیوارهای آن و تهدید مجدد بنای حمام شده‌است.

حمام تاریخی قصلان در روستای قصلان (از توابع بخش مرکزی شهرستان قروه در استان کردستان) و در ۶ کیلومتری شمال شرق قروه و در حاشیه جاده دينور ـ زنجان واقع شده‌است. قدمت این حمام به اواخر دوره زندیه و زمان حکومت خسروخان اول (والی وقت کردستان) تخمین زده می‌شود. پلان حمام شامل بخش‌های مختلف هشتی، حمام سرد، میان‌در، حمام گرم، خلوتی خصوصی و عمومی، خزینه بوده و در آن تزئینات آهک‌بری با طرح‌های گیاهی، هندسی، انسانی و حیوانی مشاهده می‌شود. بر اساس کتیبه‌ای که پیش‌تر بر سردر ورودی حمام نصب بود (این کتیبه امروزه در موزه سنندج نگهداری می‌شود)، این بنا در سال ۱۲۱۷ خورشیدی مجدداً تعمیر و مرمت شده‌است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و با توجه به موقعیت و ویژگی شهرستان قروه در خصوص دارا بودن معادن مختلف سنگ، کاربری آن به موزه سنگ و دست‌ساخته‌های سنگی منطقه تغییر یافته‌است.

حمام تاریخی یاسوکند در مجاورت خانه ارباب در مرکز شهر حسن‌آباد یاسوکند (از توابع بخش کرانی شهرستان بیجار در استان کردستان) و در ۷۵ کیلومتری شهر بیجار واقع شده‌است. این حمام تاریخی که قدمت ساخت آن به دوره ایلخانی تخمین شده می‌شود با توجه به معماری به کار رفته در آن احتمالاً در دوره قاجاریه مرمت و بازسازی شده و پلان آن دارای مدخل ورودی، هشتی، حمام گرم و سرد، توان، خزینه و اتاق تقسیم آب است و تمام فضاهای آن با روش طاق و تویزه و کاربندی کار شده و گنبد بنا که از جمله ویژگی‌های بارز آن محسوب می‌شود با سنگ لاشه‌ای مسقف شده‌است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

سرای امیر تومان در ضلع غربی بازار تاریخی بیجار، در خیابان اردلان شهر بیجار (مرکز شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده و دارای يک حياط مركزی و حجره‌های پيرامونی می‌باشد. پلان این سرا به شكل هشت و نيم هشت است و در يک طبقه با مصالح خشت و آجر و سنگ ساخته شده و امروزه دارای کاربری اداری است و اداره میراث فرهنگی و گردشگری بیجار در آنجا مستقر می‌باشد. قدمت بازار بیجار به دوره تاریخی صفویه تخمین زده شده و سازه‌های آن به دلیل حملات و تخریب‌هایی که در دوره‌های تاریخی زندیه، جنگ جهانی اول و حمله روس‌ها در دوران قاجاریه صورت پذیرفته چندین بار مورد بازسازی قرار گرفته‌است. مجموعه بازار شامل یک راسته طولانی شمالی ـ جنوبی و تيمچه‌های حاج شهباز و سرای امير تومان و ۱۶ باب از حجره‌های آن بافت معماری قديم بازار را حفظ کرده‌اند و در پوشش مغازه‌ها از طاق و تويزه استفاده شده‌است. این مجموعه تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت آصف وزیری (یا خانه کرد) در خیابان امام خمینی (شاپور سابق) و در نزدیکی مسجد دارالاحسان شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. بنای اولیه این عمارت (شامل تالار تشریفات، اتاق‌ها و راهروهای طرفین در شمال عمارتو قسمتی از فضاهای بخش شرقی) توسط میرزاعلینقی‌خان لشکرنویس (آصف اعظم) در دوره تاریخی صفویه احداث شده و بعدها در دروه‌های تاریخی قاجاریه و پهلوی ضلع‌های شرقی و غربی حیاط بیرونی و حمام عمارت، فضاهای اندرونی، سردر ورودی نیم هشتی به آن افزوده شده‌است. این بنا علاوه بر سر در نیم هشتی، دالان ورودی و اتاق تقسیم آب دارای چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ است. حیاط بیرونی که حیاط اصلی هم هست دارای پلانی مستطیل شکل و دو ایوان و آب‌نما و باغچه با طرح چهارباغ است و در ضلع شمالی آن تالار اصلی با تزیینات منحصربفرد شامل گچ‌بری‌ها، مقرنس‌کاری و اورسی زیبا و پرکاری با نقوش هندسی قرار گرفته‌است. این بنا از سال ۱۳۷۷ تا سال ۱۳۸۱ مرمت شد و کاربری امروزی آن موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین یا نام خانه کرد است که بزرگترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یکی از اقوام ایرانی به شمار می‌آید. این مجموعه با حدود ۴۰۰۰ مترمربع عرصه و اعیانی در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت احمدزاده در ضلع شمالی بلوار نمکی محله آغازمان شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. ساخت این بنا در دوره پهلوی انجام گرفته و پلان آن داری یک حیاط چهارگوش کوچک بوده و ساختمان آن در چهار طبقه با نمای جنوبی و تزیینات آجرتراش زیبا و پرکار (در قسمت نمای اصلی) ساخته شده‌است. عمارت احمد زاده نسبت به سایر بناهای تاریخی کردستان از شیوه اجرایی و تزیینات منحصربه‌فردی برخوردار است که از جمله می‌توان به ایوان‌های ستون‌دار و معماری برون‌گرای آن اشاره کرد. این اثر تاریخی در آبان‌ماه سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت امجد الاشرف در خیابان صلاح‌الدین ایوبی شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. قدمت این بنا مربوط به دوره قاجار بوده و توسط شخصی به نام میرابوطالب تاجراصفهانی و به دستور امان‌الله‌خان اردلان (والی وقت سنندج) ساخته شده‌است. این بنا دارای حیاط سنگ‌فرش شده، حوض،‌ حمام، تالار و حسینیه است. دیوارهای بخش حسینیه بنا با كاشی‌كاری‌های ظریف، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های تزئین شده است. مصالح به كار رفته در بنا شامل گچ، آجر، آهک، ملات ساروج و كا‌ه‌گل بوده و قسمتی از گچ و آهک مصرفی در ساخت آن را از اصفهان به سنندج آورده‌اند. سیستم آب‌‌رسانی عمارت از طریق قنات و تن‌پوشه‌های سفالی است و دفع فاضلاب نیز توسط لوله‌هایی به یكی از رودخانه‌های اطراف هدایت می‌شده‌است. فضاها و اتاق‌های سه ‌دری و پنج دری در دو طبقه، گچ‌بری‌های پرکار با نقوش اسلیمی و در جوار آن نقاشی‌های متأثر از نقاشی غربی، قاب‌بندی‌های سقف حسینیه با نقاشی‌های زیبای منحصر به فرد و پنجره‌ها با شیشه‌های رنگی و سایر عناصر تزئینی به کار رفته در بخش‌های مختلف از جمله خصوصیات شاخص و منحصر به فرد بنا می‌باشند. در نمای بنا تزئینات آجرکاری خفته و راسته خوبی کار شده و این ساختمان دارای حیاط همراه با حوضی مستطیل شکل و سنگ‌فرش تخته‌پوش سنندجی است.

عمارت چهارباغ گروس در جنوب شهر بیجار (مرکز شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده و ساخت آن در سال ۱۰۷۱ خورشیدی و در دوره حکومت لطفعلی‌خان (حاکم وقت گروس در دوره صفویه) انجام گرفته بود. پلان این عمارت دارای یک کوشک دو طبقه، آب‌نماها و مجسمه‌های مرمرین بودو دورادور محوطه آن را درختان صنوبر احاطه کرده بود. به دلیل کوتاهی مسئولان استان امروزه تمام درختان میوه، ساختمان‌ها و بناهای این باغ و محوطه زیبا و معروف آن متأسفانه از بین رفته و جز نام آن چیزی بر جای باقی نمانده‌است.

عمارت خسروآباد در حد فاصل خیابان کشاورز و بلوار شبلی و خیابان اردلان شهر سنندج (مرکز استان کردستا) واقع بود. این سازه تاریخی در دوره امان‌الله خان (والی وقت کردستان در دوره قاجاریه) بنا شده‌است. مجموعه عمارت دارای دو بخش اصلی قصر سلطنتی با ورودی ستون‌دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام‌گردش‌ها و ایوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت است و فضای بیرونی بنا دارای ساختمان‌های دیگری نظیر حمام، اتاق قاپ‌چیان و خدمتكاران می‌باشد. تزئینات معماری این بنا شامل گچ‌بری، آجركاری، اروسی‌های زیبا و حوض چلیپا شكل داخل عمارت است. این عمارت افزون بر دو بخش دارای یک باغ تاریخی نیز بود که به وسیله ۴ خیابان به ۴ قسمت تقسیم شده و تا حدود سال ۱۳۴۵ نیز موجود بود اما شهرسازی جدید موجب شد تا به جای آن خانه‌هایی که اکنون پیرامون این عمارت وجود دارند احداث شوند. جز درختان پیرامون عمارت و جوی آب مرکزی دیگر عناصر چهارباغ از بین رفته و بسیاری از درختان و حوضچه‌ها نابود شده‌اند. از سال ۱۳۷۳ عملیات مرمت عمارت آغاز شد و در سال ۱۳۷۹ بیشترین بازسازی‌ها انجام گرفت و این اثر تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عمارت مشیر دیوان در خیابان شهدای محله سرتپوله شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده و از بناهای مشهور دوره قاجاری است که با شیوه معماری ایران و با محوطه یک ایوانی توسط میرزا یوسف مشیر دیوان ساخته شده‌است. این عمارت دارای ۷ حیاط می‌باشد که هر کدام از آنها دارای یک آب نما با طرح متفاوت و در عین حال مرتبط با دیگر آب‌نماها هستند. در بخش اصلی ساختمان، ایوان ستون‌دار، تالار، حیاط و آب‌نما قرار گرفته و درب و پنجره‌های آن از تلفیق گرده چینی چوب و شیشه رنگی است. سردر ورودی بنا با محوطه نیم هشتی و تزئینات آجری، سقف شیروانی، تالار تشریفات و ایوان ستون‌دار جلوی آن با طرح کلاه‌فرنگی، گچ‌بری و مقرنس به شکل نردبان و پله پله ساخته شده‌است. در مهرماه سال ۱۳۹۳ اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری کردستان از تملک ۹۰ درصدی این عمارت خبر داده و وعده کرد پس از تملک کامل آن، این بنای تاریخی به عنوان یک کاربری فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار خواهد گرفت.

عمارت مردوخ در خیابانی به همین نام در محله قطارچیان شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. بنای این ساختمان مربوط به دوره قاجاریه بوده و در ۲ طبقه و یک زیرزمین و با شیوه معماری اصفهانی ساخته شده‌است. این عمارت دارای دالان ورودی طولانی، اتاق سرایدار، حیاط چهارگوش و راه پله ورودی از دو سمت تالار شاه‌نشین و حیاط دارای آب نما و فضای سبز می‌باشد و در دی ماه سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. عمارت باغ مردوخ در روستای نوره (از توابع بخش مرکزی شهرستان سنندج در استان کردستان) در ۱۸ كیلومتری جنوب غربی شهر سنندج در دامنه یكی از تپه ماهورهای غرب كوه آبیدر در فاصله ۷۰۰ متری روستا واقع شده‌است. این عمارت منسوب به شیخ محمد مردوخ کردستانی (از مشاهیر کرد) است و در سال ۱۳۲۲ خورشیدی در زمینی به مساحت ۶۰۰ مترمربع در ۲ طبقه ساخته شده و در طرفین گوشه‌های شمالی و جنوبی دارای برج دیده‌بانی بوده و حیاط آن در ضلع غربی عمارت قرار دارد. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت وکیل‌الملک (یا عمارت وکیل) در خیابان کشاورز شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. قدمت ساخت این بنا مربوط به دوره تاریخی زندیه بوده و توسط محمدرشید بیگ وکیل (از حکام محلی کردستان در دوره مفرخان زند) احداث و در دوره‌های بعدی به تدریج تکمیل شده‌است. اولین تعمیر کلی بنا در سال ۱۲۷۱ خورشیدی و توسط امان‌الله‌خان وکیل‌الملک صورت گرفته و در طی این تعمیرات پلان بنا تغییر یافته و به مجموعه‌ای شامل چندین ساختمان، حیاط و باغ کنونی تبدیل شده‌است. عمارت در قبل از انقلاب تخریب شده، اما با تلاش مالک آن مجدداً به سبک قدیم بازسازی شده‌است. در مجموعه عمارت وکیل‌الملک ستون‌های سنگی با تزئينات طنابی در جلوی ايوان‌های اصلی قرار گرفته و روی آنها سقف شيروانی با طرح كلاه‌فرنگی كار شده است. ارسی‌های پركار و آجركاری‌های زيبا در اين عمارت از ويژگی‌های بارز اين مجموعه است. همچنین در این عمارت و متصل به پارک سپیدار، حمام خصوصی بزرگی در داخل مجموعه، مورد استفاده قرار می‌گرفته که دارای فضاهایی است که در آنها با استفاده از آهک‌بری در سطح وسیع بر دیوارها و در فضاهای گرم و سرد حمام تزئین شده و نقش‌های به کار رفته شامل اشکال هندسی، گیاهی و حیوانی است و از نقش طاووس بیشتر استفاده شده‌است.

غار کرفتو در نزدیكی روستای یوزش‌باش كندی (از توابع شهرستان دیواندره در استان کردستان) و ۷۰ کیلومتری جنوب شهر دیواندره واقع شده‌است. بخش‌هایی از این غار آهکی ۴ طبقه (مربوط به دوران سوم زمین‌شناسی) بصورت دست‌کند بوده و در آن کتیبه‌های دوران پیش از تاریخ مشاهده می‌شود. کتیبه‌ای یونانی در یکی از اتاق‌های طبقه ۳ این غار وجود دارد که از آن بعنوان معبد هراکلس نام برده‌است. در معماری غار علاوه بر ایجاد اتاق‌ها و راهروها سعی شده تا اتاق‌ها با هم مرتبط باشند. همچنین نورگیرهایی به سمت بیرون تعبیه شده و بر دیوارها نقوش تجریدی حیوانات، انسان و گیاهان حجاری شده‌است. این غار در ادوار مختلف تغییرات و دخل و تصرف بسیاری را تجربه کرده‌است. در حال حاضر طول غار ۷۵۰ متر است و راه‌های فرعی متعددی از آن منشعب می‌شود. در کاوش‌های انجام شده در غار و پیرامون آن (در سال ۱۳۷۹) آثاری از دوره‌های تاریخی مختلف به دست آمده‌است. کشف تراشه‌های سنگی در طبقه چهارم و محوطه بیرونی نشانگر سکونت انسان در دوره پیش از تاریخ است. نمونه سفال‌ها و اشیای به دست آمده، ادامه این سکونت را در دوره‌های اشکانی و ساسانی و تا سده هشتم هجری مسجل می‌سازد. این اثر تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و امکانات رفاهی شامل پله‌بندی، سکوهای استراحت، پارکینگ، سرویس بهداشتی و برق‌کشی غار آن را مورد توجه گردشگران قرار می‌دهد.

غار و معدن سنگ فرهادتاش در حد فاصل ۳ روستای داش‌بلاغ، آق‌بلاغ و وینسار (از توابع شهرستان قروه در استان کردستان) و در ۳۵ کیلومتری شرق شهر قروه بر روی کوه فرهادتاش واقع شده‌است. قدمت تاریخی این منطقه بر اساس نوع حجاری و سفال‌های یافته شده در آن به دوره ساسانی تخمین زده مب‌شود. در ضلع شرقی کوه فرهادتاش، دهانه غاری وجود دارد که توسط اورل اشتاین (باستان‌شناس انگلیسی) در سال ۱۳۱۵ خورشیدی مورد بازدید قرار گرفته‌است. این منطقه در فصل بهار به عنوان تفرجگاه مورد توجه گردشگران قرار دارد.

قلعه حسن‌آباد در جنوب روستای حسن‌آباد (از توابع شهرستان سنندج در استان کردستان) و در ۵ کیلومتری شهر سنندج واقع شده‌است. قدمت این محوطه تاریخی به دوره‌های اشکانی و ساسانی تخمین زده شده‌است. ساخت قلعه به سال ۷۴۶ هجری و دوره حکومت امیرحسن‌خان اردلان (والی وقت کردستان) تخمین زده شده و پس از تخریب آن در سال ۱۰۴۶ هجری آثار و بقایای تأسیسات قلعه امروزه بر جا مانده‌است. طول دیواره قلعه حدود ۱۱۰۰ متر است که از ارتفاع ۲۰۰ متری شروع و تا ارتفاع ۴۰۰ متر بالا می‌رود. ساختمان‌های اداری و نظامی اصلی داخل قلعه در بلندترین نقطه کوه در ارتفاع ۴۰۰ متر بنا شده‌اند که عمدتا دارای معماری آجری هستند. از پایین‌ترین قسمت دیواره تا بالای کوه به صورت طبقاتی سکوهایی برای احداث ساختمان ساکنان قلعه در لایه بیرونی تپه ایجاد شده و همچنین قلعه دارای برج و بارو و حصار سنگی است و مصالح آن از جنس سنگ لاشه و ملات گل می‌باشد. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری کردستان محسوب می‌شود. در آبان‌ماه سال ۱۳۸۷ و در طی عملیات راهسازی جاده روستای حسن‌آباد یک گورستان تاریخی با قدمت بیش از ۳ هزار سال در نزدیکی شهرک زاگرس کشف شد که نشانگر قدمت زیست دیرینه انسان در منطقه است.

تپه قلعه زیویه در روستای زیویه (از توابع شهرستان سقز در استان کردستان) و در ۵۵ كیلومتری جنوب شرقی سقز واقع شده‌است. در کاوش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته قدمت این محوطه تاریخی را به حدود سال ۷۰۰ پیش از میلاد و دوره حکومت اقوام ماد تخمین زده شده‌است. این تپه نسبتا مرتفع به محیط پیرامون اشراف كامل دارد و امروزه تنها بخش‌هایی از قلعه آن باقی مانده‌است. اعتبار و شهرت زیویه به سال ۱۳۲۵ بازمی‌گردد که در اثر بارش برف و باران قسمتی از رأس تپه تخریب و آثار و اشیاء مدفون در آن به صورت اتفاقی کشف شدند. اولین عملیات باستان‌شناسی در این منطقه توسط هیأت باستان‌شناسی آمریکایی در سال ۱۹۴۵ انجام گرفت. پس از آن در فاصله سال‌های ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۴ دو نوبت کاوش باستان‌شناسی توسط هیأت‌های اسرائیلی و ایرانی انجام گرفته در طی آن آثار تاریخی بسیار ارزشمندی (مربوط به هزاره اول قبل از میلاد) در این محوطه کشف گردید كه یعضی از آنها در موزه های داخلی و بسیاری هم در موزه‌های خارج از ایران نگهداری می‌شوند. از جمله اشیای به دست آمده قطعات عاج منقوش به نقوش حیوانی و صحنه‌های شكار اساطیری است که از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. نقش برجسته آبیدر سنندج نیز با الهام از برخی از یافته‌های این محوطه ساخته شده‌است. قلعه تاریخی زیویه جدا از محوطه تاریخ که در دی‌ماه سال ۱۳۴۶ ثبت ملی شد به صورت جداگانه نیز در مهرماه سال ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دژ و قلعه قمچقا (دره شاهان) در ۱ کیلومتری شمال روستای قمچقای (از توابع بخش کرانی شهرستان بیجار در استان کردستان) و ۴۵ كیلومتری شمال بیجار واقع شده‌است. بنای قلعه به سده‌های ۸ و ۹ قبل از میلاد نسبت داده شده و در محوطه آن کتیبه‌ای با نقش و نگار هیراتیک یافت شده که جزء قدیمی‌ترین کتیبه‌های نیمه تصویری ایران است و نگاره‌های بکار رفته در آن با خط سومری قابل مقایسه بوده و از این رو برخی از کارشناسان قدمت این محوطه تاریخی را به سده‌های ۲۱ تا ۲۵ قبل از میلاد تخمین زده‌اند. ارتفاع دیواره‌های قلعه به ۲۰۰ متر می‌رسد و تنها راه ارتباطی آن با خارج، یک گذرگاه باریک و دست‌کند می‌باشد. وسعت قلعه بالغ بر ۵۰۰۰ مترمربع همراه با مخازن متعدد آب است که در سنگ کنده شده و پناهگاه زیرزمینی آن با عمق ۴۱ پله به صورت تونلی از سنگ کنده شده و به زیر قلعه هدایت می‌شود. از این قلعه تا دوره ساسانی استفاده می‌شده و به دلیل همسایگی آن با دره شاهان و تیغه‌های بلند و هولناک آن و پرتگاه‌های واقع شده در جنوب غربی، جنوب شرقی و شرق قلعه ایجاد استحکامات لازم نبوده، اما در شمال قلعه بقایای دیواری عریض و محکم از سنگ لاشه با ملات و برج‌های نیمه‌استوانه و دروازه قلعه موجود است که شبیه به دیوارهای تخت سلیمان بوده و ساخت آن احتمالا در دوره ساسانی انجام گرفته‌است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۴۶ شناسایی شده و در آبان‌ماه سال ۱۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کتیبه اورامان (یا تنگی‌ور) در ۵۰۰ متری شمال غرب روستای تنگی‌ور (از توابع شهرستان کامیاران در استان کردستان) و ۴۵ کیلومتری شمال غربی کامیاران واقع شده و نقش برجسته‌ای متعلق به دوره آشوری است که به همراه یک کتیبه به خط میخی بر فراز کوه زینانه حجاری شده‌است. نقش‌برجسته در یک تاق‌نما به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتی‌متر حجاری شده و بررسی‌های باستان‌شناختی قدمت آن را به سال ۷۰۶ پیش از میلاد تخمین زده‌است. درون تاق‌نما نقش برجسته‌ای از یک انسان به چشم می‌خورد که آنرا متعلق به سارگون دوم پادشاه آشور دانسته‌اند و نقش انسانی را به صورت نیم رخ در لباس شاهی نشان می‌دهد که کلاهی استوانه‌ای بر سر و شلاقی در دست دارد. همچنین کتیبه‌ای به خط میخی و به زبان آشوری باستان در ابعاد ۱۲۰×۱۲۰ سانتی‌متر شامل ۵۰ سطر در کنار نقش برجسته حکاکی شده‌است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کلیسای سنندج در محله قدیمی آغه‌زمان (یا آقازمان) در ضلع غربی خیابان نمکی شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. از زمان ساخت بنای اولیه آن اطلاعات دقیقی در دست نیست و قدمت آن به اواخر دوره تاریخی صفویه تخمین زده می‌شود. در زمان حکومت شاه عباس دوم و تبعید ارامنه توسط دولت عثمانی گروهی از آنها در سنندج ساکن شده و احتمالاً در همان زمان اقدام به ساخت کلیسا نموده‌اند. نوع معماری کلیسای سنندج تحت تأثیر سبک اصفهانی است و تلفیقی از نماسازی سبک بومی، مانند طاق‌نما و ستون نمای آجری در آن به کار رفته‌است. خطوط عمودی در نمای بیرونی ساختمان تاکید بر ارتفاع کلیسا است و در ساخت گلدسته ناقوس کلیسا کاشی‌ها و گره چینی به کار رفته و حجاری سنگ‌های سر در ورودی آن دارای نقش گل لوتوس و ترنج است. مساحت زیربنای کلیسا ۱۲۰۰ مترمربع بوده و در ضلع جنوبی حیاط آن یک قنات و آب‌نما دیده می‌شود. همچنین تعدادی آرامگاه در سالن و تراس کلیسا وجود دارد که احتمالا مربوط به متولیان این زیارتگاه در طول سالیان متمادی بوده‌است. این بنای تاریخی تنها کلیسای استان کردستان محسوب شده و با وجود اینکه هر ساله مورد بازدید گردشگران قرار دارد رسیدگی خاصی از سوی اداره میراث فرهنگی کردستان در آن صورت نگرفته و اداره آن متکی به کمک‌های مردمی است.

محوطه تاریخی تخت سلیمان در نزدیکی روستای تخت سلیمان (ازتوابع شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی) در ۴۵ کیلومتری شهر تکاب و در مرز شمالی استان کردستان واقع شده‌است. قدمت این محوطه تاریخی به دوره مادها تخمین زده شده و برخی تاریخ‌دانان محل تولد زرتشت را در این منطقه می‌دانند. در سال ۶۲۳ میلادی هراکلیوس امپراتور روم در حمله‌ای به منطقه آن را به کلی ویران کرد. در دوره ایلخانان مغول مسجدی در ویرانه‌ها بنا شد که آن نیز بعدها تخریب گردید و آثار بجا مانده از آن در موزه رضا عباسی نگهداری می‌شوند. تمام آثار این محوطه تاریخی در زمینی به مساحت ۱۲/۴ هکتار و درون یک حصار بیضی شکل قرار گرفته‌اند. حصار بیرونی از سنگ‌های لاشه‌ای به ضخامت ۵ متر و ارتفاع ۱۴ متر و محیط ۱۲۰۰ متر بنا شده‌است. لایه بیرونی حصار با سنگ‌های تراش‌دار نماسازی شده و دارای ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل است. بنای دیوار و حصار بیرون متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی نیز تعمیراتی در آن صورت گرفته‌است. داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف‌المرکز هم‌محور به چشم می‌خورد که در مرکز مربع جنوبی دریاچه و در مرکز مربع شمالی آتشکده آذرگشنسب واقع شده‌است. در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر، ایوان خسرو قرار دارد که مصالح به کار رفته در آن شامل آجر قرمز و ملات ساروج می‌باشد. این اثر تاریخی در آذرماه سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.

چنگ الماس یکی از بخش‌های شهرستان بیجار در استان کردستان ایران است و در کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در این منطقه (در تابستان سال ۱۳۹۳) بقایای یک معدن تولید آهن، نانوایی، تعدادی استخوان و جمجمه انسان، وسایلی همچون سرنیزه و زره جنگی مشاهده شده که نقش و نگارهای برخی از آنها با آثار متعلق به هزاره‌های دوم تا ششم پیش از میلاد مطابقت دارد. احداث سد تالوار در این منطقه و در مرز کردستان با استان‌های همدان و زنجان بسیاری از محوطه‌های تاریخی منطقه را به خطر انداخته و مسئولان استان در این خصوص تاکنون اقدامی انجام نداده‌اند. برخی از تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی چنگ الماس عبارتند از: کانی کیسله (شبرتو)، هاشم سیرلان، دول‌شیره، اشرفی (کنامار)، پشت دیور و گراچغا، چم‌بوچک و شمامه (چشمه روباه)، درکین سیرلان، کانی‌عبدالحسین و کوناروی و ده‌بنه (زینل)، زرین‌آباد، کانی‌چای و کانی‌قلعه و زیر روستا (کهریز)، سنگ لاله (دوسر)، تپه‌های شرقی و غربی قشلاق (چهل امیران)، حی‌آقا و قوریچیا (جوروندی)، قلاکون مرکزی (کانی‌خلیل)، قلاکون شرقی و غربی (خزردین)، پشت قلعه و آخ‌کند بالا، باباکرم، قلعه علی‌جان (خودلان)، پیراحمد (قرخلر)، کانی‌قاسم (چشمه منتش)، کوبزرگ (گوجه‌کند)، گنبد پیری (فتاح‌آباد)، دره‌چمان (چشمه آدینه)، کهنه خرابه (قزان قره) و توکمه‌داش خان‌باغی که همگی در دی‌ماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

مسجد دارالاحسان (یا مسجدجامع) در بافت قدیمی مرکز‌ شهر سنندج (مرکز استان کردستان) در خیابان امام خمینی (شاپور سابق) بالاتر از سه راه جببی و در نزدیکی عمارت تاریخی آصف وزیری (خانه کرد) واقع شده‌است. بنای اولیه مسجد متعلق به دوره قاجاریه بوده و بر اساس کتیبه‌های موجود در آن بین سال‌های ۱۱۸۳ تا ۱۱۹۰ خورشیدی به دستور امان‌الله‌خان اردلان (والی وقت کردستان) ساخته شده‌است. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گلدسته‌های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون‌دار سنگی مارپیچ است. همچنین تزئینات به کار رفته در آن شامل کاشی‌کاری هفت رنگ مینایی پرکار و ظریف همراه با ازاره‌های مرمرین، آجرکاری لعاب‌دار و معقلی، حوض سنگی و فواره‌های زیبا و همچنین ستون‌هایی با تزئینات طنابی است. این مسجد دارای ۲۴ ستون سنگی است که پایه، بدنه و سرستون‌های آنها با طرح گل‌های برجسته حجاری شده و از این حیث با مسجد وکیل شیراز قابل مقایسه است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

آبشار بل در نزدیکی روستاهای هجیج و بل (از توابع شهرستان پاوه در استان كرمانشاه) و در مرز استان‌های کردستان و كرمانشاه واقع شده‌است. سرچشمه آبشار چشمه بل (یا کانی بل) است که در کوه‌های شاهو در ۲ کیلومتری روستای هجیج و در فاصله کمی از رودخانه سیروان واقع شده و آب آن پس از خروج از دل کوه، تشکیل آبشاری داده و به رودخانه می‌ریزد. این چشمه یکی از پرآب‌ترین چشمه‌های کردستان و غرب ایران به شمار می‌آید و برای منطقه اورامان از اهمیت فرهنگی و تاریخی برخوردار است. با وجود ثبت چشمه بل در فهرست میراث طبیعی ایران (در مردادماه سال ۱۳۸۸) به دلیل مجاورت با سد در حال احداث داریان در خطر از بین رفتن و غرق شدن در دریاچه سد مواجه بوده و تلاش‌های مردمی برای توقف پروژه سد داریان و نجات چشمه تاکنون ره به جایی نبرده‌است. دسترسی به آبشار بل از دو راه میسر است؛ مسیر اول از سنندج به سمت مريوان و از مسير دزلی است و راه ديگر آن از پاوه به سمت روستای هجيج و پس از گذر از جنگل‌های طبيعی بلوط می‌باشد.

آبشار شلماش در نزدیکی شهر سردشت (مرکز شهرستانی به همین نام در استان آذربایجان غربی) و در ۱۰ کیلومتری جنوب شهرستان سردشت در مرز با استان کردستان واقع شده‌است این آبشار دارای ۳ طبقه است که به ترتیب و پشت سر هم در دره‌ای سرسبز در کنار جنگل‌های پراکنده قرار گرفته‌اند. آبشار شلماش از شاخه‌های رودخانه زاب کوچک محسوب می‌شود که از ایران سرچشمه گرفته و حوشه آبریز آن کشور عراق و رودخانه دجله است. مسیر سردشت به آبشار شلماش مسیر زیبا و پر درختی بوده و فاصله زمانی رانندگی تا محل اولین طبقه از آبشار در حدود ۲۰ دقیقه می‌باشد. دیدن دو آبشار بعدی مستلزم طی کردن مسافتی نسبتاً زیاد در دره‌ای عمیق از نزدیک محل پارکینگ است و امروزه با احداث پله و حصارهایی بالا و پایین رفتن از دره راحت‌تر و کم‌خطرتر شده‌است.

آبشار گویله (یا کویله) در نزدیکی روستای گویله (از توابع بخش سرشیو شهرستان مریوان در استان کردستان) و در ۲۰ کیلومتری شهرستان مریوان در مسیر جاده مریوان ـ سقز واقع شده و یكی از مكان‌های دیدنی استان كردستان (خصوصا در فصل بهار) محسوب می‌شود. این آبشار از میان جنگل‌های انبوه منطقه کوهستانی چهل چشمه در محدوده مرزی کردستان قرار گرفته و ارتفاع آن به بیش از ۵۰ متر می‌رسد. آبشار در فاصله ۱ کیلومتری جاده سقز ـ مریوان قرار گرفته و چشم‌انداز زیبایی به این جاده بخشیده‌است.

چشمه آب تلخ (یا پیرصالح) در روستای قشلاق‌لو (از توابع بخش مرکزی شهرستان بیجار در استان کردستان) واقع شده‌است. علت نامگذاری این چشمه به علت تلخ بودن آب آن است هر چند دلیل تلخ بودن آب این چشمه به روشنی مشخص نشده، اما آب آن برای درمان بیماری‌های روماتیسمی مؤثر دانسته می‌شود.

چشمه آب‌معدنی بایسپرنه در محلی به همین نام در ۵ کیلومتری شهر کامیاران (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده و آب آن به رودخانه‌ای سرازیر است که به سمت کامیاران روان است و ابتدای حوزه آبریز رودخانه کرخه را تشکیل می‌دهد. آب این چشمه در باور مردم محلی خاصیت شفابخش داشته و از این رو از دیرباز مورد توجه مردم منظقه بوده‌است.

چشمه باباگرگر در روستای باباگرگر (از توابع بخش مرکزی شهرستان قروه در استان کردستان) در ۱۸ كیلومتری شمال شرقی شهرستان قروه واقع شده‌است. به علت جوشان بودن همیشگی در گویش محلی کردی به آن دنگز (به معنای دریاچه) هم گفته می‌شود. آب این چشمه در استخری عمیق و مدور به محیط ۲۰۰ متر جمع می‌گردد و آب آن به دلیل وجود مواد معدنی (به ویژه گوگرد) رنگی است و رنگ آن در فصل‌های محتلف از زرد لیمویی به سرخ تغییر پیدا می‌کند. بر اساس مواد موجود در آب این چشمه، استفاده از آن برای درمان برخی از بیماری‌های پوستی مناسب تلقی می‌شود و همسایگی چشمه با امامزاده سيدجمال‌الدين و گدازه آتشفشانی مشهور به سنگ اژدها (که ظاهر آن شبيه حيوانات عظيم‌الجثه ماقبل تاريخ است)، این منطقه را مورد توجه گردشگران قرار داده‌است. مقبره باباگرگر در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و احداث یک مجموعه توریستی در ‌ای‍ن‌ روس‍ت‍‍ا در دس‍ت‌ س‍‍اخ‍ت و تکمیل‌ ‌اس‍ت.

چشمه گواز (یا کواز) در ۱۰ كیلومتری شمال غربی روستای پالنگان (از توابع بخش مرکزی شهرستان کامیاران در استان کردستان) و در ۵۰ كیلومتری شمال غربی كامیاران در دامنه كوه واقع شده‌است. آب این چشمه طعم گوگردی دارد و در محل جوشش آن از زمین، رنگ آب شیری است که نشانگر وجود مواد آهنی و گوگردی در آب چشمه است. آب این چشمه در استخر كوچكی جمع و از آن برای نوشیدن و نیز درمان بیماری‌های مجاری تنفسی، رماتیسمی و بیماری‌های پوستی استفاده می شود.

چشمه قمچقای (دره شاهان) در در ۱۷ کیلومتری روستای قمچقای (از توابع دهستان سیاه منصور در بخش کرانی شهرستان بیجار در استان کردستان) در ۳۵ کیلومتری شمال شهر بیجار واقع شده‌است. روستای قم‏چقای (با ارتفاع ۱۵۹۵متر از سطح دریا) اقلیمی کوهستانی داشته و آب و هوای آن در در زمستان‏‌ها سرد و در فصول بهار و تابستان خنک و مطبوع و مورد توجه گردشگران است. این روستا از شمال شرق به کوه تک اولی داغی، از شمال به کوه قم‏چقای و از جنوب به کوه دربند محدود می‌‏شود و رودخانه‌ای به هیمن نام در میان روستا جریان دارد. بافت قدیمی روستا، قلعه و حمام تاریخی روستای قمچقای از دیگر جاذبه‌های گردشگری این منطقه محسوب می‌شوند.

دریاچه زریوار (یا زریبار) در ۳ کیلومتری غرب شهر مریوان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) و ۱۶ کیلومتری مرز باشماق واقع شده‌است. ارتفاع این دریاچه ۱۲۸۵ متر از سطح دریا و مساحت آن ۲۲ کیلومترمربع است و در زمستان سطح آن یخ می‌بندد. طول دریاچه حدود ۵ کیلومتر و عرض آن ۱/۶ کیلومتر و عمق متوسط در حدود ۳ متر است. نكته قابل توجه درباره این دریاچه وجود چشمه‌های آب شیرین در كف آن است، كه تأمین‌كننده اصلی آب آن محسوب می‌شوند. این دریاچه در یک دره طولی نسبتاً وسیع از جهات مختلف توسط جنگل‌های انبوه احاطه شده و هیچ رودخانه‌ای به آن وارد نمی‌شود و به این خاطر یکی از بزرگترین چشمه‌های آب شیرین در سطح جهانی قلمداد می‌شود. پوشش گیاهی این منطقه را جنگل و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهد که شامل انواع گونه‌های بلوط ایرانی، هزار نی، نیلوفر آبی، گلابی وحشی، زالزالک و بادام است. حیات وحش منطقه شامل گونه‌های مختلفی نظیر سیاه ماهی خالدار، کپور، فیتوفاک، اردک، بوتیمار، چنگر، کشیم، حواصیل، خوتکا، روباه قرمز، خرگوش، گراز و گربه وحشی است. دریاچه زریوار در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته‌است. بهترین مسیر دستیابی به زریوار جاده سنندج ـ مریوان به سمت شمال غربی استان کردستان و از مریوان با حرکت به سمت غرب و مرز باشماق است.

دریاچه سد وحدت (یا قشلاق) در ۲۰ كیلومتری شمال سنندج (مرکز استان کردستان) در مسیر جاده سنندج ـ سقز و بر روی رودخانه قشلاق واقع شده‌است. احداث این سد مخزنی بین سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۸ صورت گرفته و دریاچه پشت آن ۱۱ كیلومتر طول داشته و وسعتی معادل ۹/۳۴ کیلومترمربع را در بر می‌گیرد. با توجه به ارتفاع بلند منطقه و میزان بالای آب آن، این دریاچه به دلیل برخورداری از امکانات تفریحی و اسکله قایقرانی محل مناسبی برای ماهیگیری، تفریحات و ورزش‌های آبی است و طبیعت زیبا و جنگل‌های سرسبز اطراف سد آن را یه یکی از جاذبه‌های اکوتوریستی استان کردستان تبدیل نموده‌است. حیات وحش دریاچه شامل گونه‌های مختلفی نظیر انواع کپور، ماهی عروس، شاه کولی، سیاه ماهی، آلبورنوس کاپیتو و سس ماهی می‌باشد.

دریاچه سد بانه در ۱۰ کیلومتری شهر بانه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) و در مسیر جاده سقز ـ بانه پس از پشت سر گذاشتن تونل گردنه‌خان در میان کوه و چمنزار واقع شده‌است. با توجه به اینكه مدت زیادی از بهره‌برداری این سد مخزنی نمی‌گذرد هنوز امكانات سیاحتی و تفریحی در كنار آن ایجاد نشده‌است.

دریاچه سد شهید کاظمی (که بیشتر با نام‌های سد بوکان و سد کوروش کبیر شناخته می‌شود) در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر بوکان و در منقطه مرزی استان‌های کردستان و آذربایجان بر روی رودخانه زرینه‌رود واقع شده‌است. طول تاج این سد مخزنی (با هسته رسی) ۵۳۰ متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است و با هدف تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی و تولید برق منطقه عملیات احداث سد از مردادماه سال ۱۳۴۶ آغاز شد و تا مهرماه سال ۱۳۵۰ به طول انجامید. چشم‌انداز دره و کوه‌های اطراف این دریاچه خصوصا در فصل مهاجرت پرندگان وحشی قابلیت‌های اکوتوریستی خوبی داشته و آن را مورد توجه گردشگران قرار داده‌است.

دریاچه سد گاوشان در نزدیکی روستای گاوشان (از توابع بخش موچش شهرستان کامیاران در استان کردستان) و در ۳۸ کیلومتری شهر سنندج در جاده کامیاران ـ سنندج واقع شده‌است. سد گاوشان ۱۲۳ متر از بستر رودخانه ارتفاع داشته و نوع آن سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی است. طول تاج سد ۷۳۰ متر برآورد شده و هنگامی که کار عملیاتی سد در سال ۱۳۸۱ به پایان رسید تعدادی از روستاهای منطقه از جمله تازه‌آباد، سیمین‌دره، خشکه‌دول، پیرمقدار و ترازوله و همچنین زمین‌های کشاورزی چند روستای دیگر به زیر آب رفتند. چشم‌انداز دره و کوه‌های اطراف این دریاچه قابلیت‌های اکوتوریستی خوبی داشته و آن را مورد توجه گردشگران قرار داده‌است.

دریاچه سد خاکی گل‌بلاغ در ۱۵ کیلومتری جاده بیجار ـ قروه و بر روی رودخانه اوزن‌دره در شهرستان بیجار استان کردستان واقع شده‌است. طول تاج این سد مخزنی (با هسته رسی) ۶۸۸ متر و ارتفاع آن از پی ۲۶ متر می‌باشد. نزدیکی دریاچه سد به جاده و امکانات تفریحی نظیر اسکله قایقرانی در حاشیه آن این سد را مورد توجه گردشگران قرار می‌دهد. اما متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل برداشت بی‌رویه آب از دریاچه برای مصارف کشاورزی زمین‌های حاشیه آن اکوسیستم دریاچه شدیداً به مخاطره افتاده‌است.

غار شوی در نزدیكی روستای شوی (از توابع بخش مرکزی شهرستان بانه در استان کردستان) در ۱۲ كیلومتری بانه و در نزدیکی مرز ایران و عراق واقع شده‌است. این غار نخستین بار به سال ۱۳۴۷ در کاوش‌های یک هیأت کوهنوردی از استان فارس کشف و بررسی مقدماتی شده است. طول غار ۲۶۷ متر، ارتفاع دهانه آن در حدود یک متر و عرض دهانه غار کمتر از ۲ متر می‌باشد و برای ورود به آن باید به صورت خمیده حرکت نمود. درون غار آبرفتی، ریزشی و بسیار خطرناک است و چاه‌های عمیق بسیاری در دالان‌ها و تالارهای آن وجود دارد. به همین جهت پیمایش غار نیازمند در اختیار داشتن تجهیزات مخصوص غارنوردی است. بلافاصله پس از ورود به غار و طی چند متر مسیر افقی و مسطح، پرتگاهی قرار دارد که دو راه مشخص را نشان می‌دهد. مسیر سمت چپ مانند چاهی است که در ادامه به تالار کوچکی ختم می‌شود و راه به جایی ندارد. در واقع شعبه اصلی غار شوی مسیر سمت راست است که با شیبی تند و طولانی به سمت پایین می‌رود و در انتهای غار دریاچه کوچکی قرار گرفته‌است.

غار كله‌كان در منطقه تاریخی آرندان یا آرهنان (از توابع بخش مرکزی شهرستان سنندج در استان کردستان) در شمال غربی سنندج واقع شده و یکی از كهن‌ترين كانون‌های استقرار انسان در دوران جمع‌آوری و مصرف غذا است و در کاوش‌های باستان‌شناسی آن آثاری هم دوره با ابزارهای دوره نوسنگی غار كرفتو به دست آمده‌است.

سراب وینسار قروه (سراب تک آغاج یا سراب وینسار) در ۱ کیلومتری جنوب شهر قروه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده و آب آن از ۱۲ دهانه چشمه واقع در بستر دریاچه تأمین می‌گردد. این دریاچه تأمین کننده بخشی از آب كشاورزی و آشامیدنی شهر قروه است و آب آن در تمام ایام سال جریان دارد. از این رو یكی از تفرج‌گاه‌های مردم منطقه محسوب می‌شود. حاشیه دریاچه طی سال‌های اخیر ساماندهی شده و دارای نورپردازی منحصر به فرد، فضای سبز و درختکاری است. همچنین گذر از پل آهنی و رفتن به جزیره وسط دریاچه یکی از جاذبه‌های توریستی این منطقه است.

گدازه آتشفشانی مشهور به سنگ اژدها در روستای باباگرگر (از توابع بخش مرکزی شهرستان قروه در استان کردستان) در ۱۸ كیلومتری شمال شرقی شهرستان قروه واقع شده‌است. ظاهر این صخره آتشفشانی شبيه حيوانات عظيم‌الجثه ماقبل تاريخ است و از همین رو به این نام شهرت یافته‌است. در همسایگی این گدازه چشمه باباگرگر و امامزاده سيدجمال‌الدين واقع شده‌اند که این منطقه را مورد توجه گردشگران قرار داده‌است. مقبره باباگرگر در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و احداث یک مجموعه توریستی در ‌ای‍ن‌ روس‍ت‍‍ا در دس‍ت‌ س‍‍اخ‍ت و تکمیل‌ ‌اس‍ت.

منطقه آرندان یا آرهنان (از توابع بخش مرکزی شهرستان سنندج در استان کردستان) در ۱۳ کیلومتری شمال غربی شهرستان سنندج و در مجاورت تپه شیخ علی واقع شده‌است. اين منطقه درون دره‌ای بسته قرار گرفته و سرچشمه رود آرندان (از سرشاخه‌های رودخانه قشلاق) در آن جاری است. آرندان از ديرباز به عنوان يكی از كانون‌های استقرار انسان در دوران نوسنگی مطرح بوده و هسته اوليه بنای یک دهكده مربوط به این دوره در آن يافت شده‌است. از جاذبه‌های گردشگری منطقه می‌توان به غار كله‌كان اشاره کرد که در کاوش‌های باستان‌شناسی آن آثاری هم دوره با ابزارهای دوره نوسنگی غار كرفتو به دست آمده‌است.

کوه آوالان یا اوالان (با نام‌های هه‌واره به‌رزه یا عبدالان نیز شناخته می‌شود) با ارتفاع ۲۹۵۴ متر از سطح دریا در نزدیکی روستای نشور علیا (از توابع بخش موچش شهرستان کامیاران در استان کردستان) در ۴۵ کیلومتری شمال کامیاران و ۲۵ کیلومتری جنوب سنندج و مشرف به جاده سنندج ـ کامیاران واقع شده‌است. این کوه برای صعود دارای جان‌پناه بوده و زمان لازم برای رفت و برگشت از آن ۱۰ ساعت است. بر روی خط‌الرأس این کوه چندین قله فرعی دیگر هم به چشم می‌خورد که مشهورترین آنها کوچکه ره‌ش (سنگ سیاه) است. قبل از قله اصلی، دو کوه با ارتفاع ۲۹۲۴ و ۲۹۴۵ از سطح دریا وجود دارد و پس از طی کردن آنها، در پای قله گورستانی شامل ۷ قبر واقع شده که به هفت ابدال مشهور است. بهترین راههای دسترسی به آوالان از مسیر روستاهای نشور و دولاب می‌باشند. از بالای قله دریاچه سدگاوشان، شهر سنندج، کوه آبیدر، کوه شاهو و کوههای شرقی مشرف به شهر سنندج (کوههای صلوات آباد) دیده می‌شوند.

روستای کوهستانی آویهنگ (از توابع بخش کلاترزان شهرستان سنندج در استان کردستان) در ۵۸ کیلومتری شهر سنندج و در ارتفاع ۱۶۷۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. آب و هوای روستا در بهار و تابستان معتدل و در زمستان سرد و خشک است. آویهنگ با داشتن مناظر کوهستانی، رودخانه‌های پرآب، جنگل‌های بلوط و باغات سرسبز (با گونه‌های مختلف از درختان محلی) از موقعیت اکوتوریستی مناسبی برای گردشگری طبیعی برخوردار است. از جمله آثار تاریخی این روستا می‌توان به مسجد آویهنگ اشاره کرد که ساخت آن مربوط به دوره قاجار بوده و در مردادماه سال ۱۳۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است

اورامان (یا هورامان) منطقه‌ای کوهستانی ـ جنگلی وسیع در غرب ایران (استان‌های کردستان و کرمانشاه) و شرق کشور عراق است که شهرهای مریوان، سروآباد، كامیاران (هر سه در استان کردستان) و پاوه (در استان كرمانشاه) مهم‌ترین کانون‌های جمعیت آن می‌باشند. متوسط ارتفاع این منطقه از سطح دریای آزاد ۱۶۰۰ متر می‌باشد و رودخانه بزرگ سیروان از این منطقه و دره اورامان عبور می‌كند. هر چند بخش بزرگی از منطقه اورامان از کوه‌های بلند و پربرف تشکیل شده اما در ارتفاعات پائین‌تر و در دامنه همین کوه‌ها جنگل‌های متراکم وسیعی وجود دارند. پوشش جنگلی این ناحیه بیشتر شامل درختان بلوط، گلابی‌وحشی و زالزالک می‌باشد. روستاهای پالنگان، اورامان تخت، بیساران، هجیج، ناو، اسپریز، ژیوار و روآر که عمدتاً ساختار پلکانی دارند و رودخانه سیروان، چشمه بل و سنگ‌نوشته اورامان از جمله جاذبه‌های گردشگری این منطقه محسوب می‌شوند.

روستای اورامان تخت مركز دهستان اورامانات (از توابع شهرستان سروآباد در استان کردستان) است و در جنوب غربی شهر سروآباد و ۷۵ کیلومتری شهر مریوان واقع شده‌است. خانه های روستا به طور كلی از سنگ و اغلب به صورت خشكه چین (بدون استفاده از ملات) و به شیوه پلكانی ساخته شده و به همین دلیل آنرا هزار ماسوله نیز می‌نامند. اهالی روستاهای منطقه معتقدند این روستا زمانی شهری بزرگ بوده و مركزیتی خاص داشته است و به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مركز (حكومت) ناحیه اورامان یاد می‌كنند. وضعیت خاص روستا از نظر معماری و همچنین مراسم آیینی پیرشالیار (که هر سال دو بار در نیمه بهار و نیمه زمستان برگزار می‌گردد) در کنار آرامگاه پیرشالیار که از موبدان عبدالقادر گیلانی (از بزرگان مذهب شافعی) است جادبه‌های اصلی این روستا برای گردشگران هستند.

روستای بیساران (از توابع شهرستان سروآباد در استان کردستان) در ۲۴ کیلومتری جاده سنندج ـ مریوان واقع شده‌است. بیساران (که نام قدیمی آن ده‌گابه‌ر بوده است) منطقه‌ای مرتفع و سرسبز است که توسط کوه‌های شه‌نشین، میرویس، کوری‌مه‌ریم و کوری‌هه‌وریشان محاط شده و چشمه‌های آب آن مخصوصاً در قسمت پایین کوه شاه‌نشین در تمام فصول سال جاری هستند. کوه‌های اطراف بیساران دیدنی و مستعد برای کوهنوردی و گردشگری طبیعی هستند و به ویژه در فصل بهار مورد توجه گردشگران قرار دارند. پوشش گیاهی این منطقه عمدتا بلوط بوده و همچنین گونه‌های متنوعی از گیاهان دارویی و معطر را شامل می‌شود. متنوعی دارد که برای تهیه بعضی از داروها از این گیاهان استفاده می‌شود. قلعه داسیران (که در ۲ کیلومتری غربی روستا واقع است) و مسجد باباشیخ بیساران از جمله دیگر جاذبه‌های گردشگری بیساران محسوب می‌شوند.

پالنگان یكی از روستاهای دهستان ژاورود (از توابع بخش مرکزی شهرستان كامیاران در استان کردستان) است و در دره تنگی‌ور در ۴۷ كیلومتری شمال غرب شهر کامیاران واقع شده‌است. روستا در دامنه كوه و در دو طرف دره قرار گرفته و خانه‌های آن با سنگ و عموما به حالت پلكانی (همانند ماسوله در گیلان) ساخته شده‌اند. این روستا علاوه بر معماری زیبای خانه‌ها، دارای چشمه‌ها، آبشارها و چشم‌اندازهای طبیعی بسیار زیبایی است که به آن جاذبه‌های اکوتوریستی منحصربفردی بخشیده‌اند. قدمت این روستا به پیش از اسلام می‌رسد و در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستا در محل چشمه‌های پرآب دره تنگی‌ور، قلعه‌ای به نام قلعه پالنگان قرار گرفته که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است. کاوش‌های باستان‌شناسی مرکزیت پالنگان را بین دوره‌های تاریخی سلجوقی و حکومت خاندان اردلان (۹۹۵ ـ ۹۶۹ خورشیدی) نشان داده و بقایای قلعه پلنگان كه مجاور روستا و در بالای كوه قرار گرفته موید این امر است. جشن نوروزی روستای پالنگان که در آن مردم با نواختن موسیقی‌های سنتی و پوشیدن لباس‌های رنگارنگ و با حضور بر بام خانه‌ها به استقبال بهار می‌روند از دیگر جاذبه‌های گردشگری این روستا محسوب می‌شود.

رشته کوه‌های چهل‌چشمه (به کردی چهل‌چه‌مه‌) در منطقه خورخوره (از توابع شهرستان دیواندره در استان کردستان) در ۵۳ کیلومتری جنوب شرقی سقز واقع شده‌ا. ارتفاع بلندترین نقطه این منطقه (قله شاه‌نشین و یا چهل‌چشمه) از سطح دریا ۳۱۳۷ متر می‌باشد و این کوهستان شامل حدود ۲۰ قله دیگر (از جمله دالاش، دوبرار، سلطان، باینچوب، افراسیاب، کانی‌میران، مزگت، باشورتی و کل‌کوژ) با ارتفاعات گوناگون است. خود قله چهل‌چشمه دارای یال‌های متعددی برای کوهنوردی است که از جمله آنها می‌توان به کل‌با، مله‌که‌وه، کانی زلیخا، گاوه‌لال، برده‌قبله، شاه‌نشین، کال‌کالی، دلو و ستاره سیاه اشاره کرد. این منطقه از برف‌گیرترین و سردسیرترین مناطق کردستان به حساب می‌آید و در تمام طول سال از برف پوشیده شده است.  سرچشمه‌های سه رودخانه اصلی استان کردستان (قشلاق، قزل‌اوزن و زرینه‌رود) در این کوهستان قرار دارد و پوشش گیاهی منطقه متنوع بوده و شامل صدها گونه گیاهی است که از جمله می‌توان به سولان (پامچال)، کاشمه، لووشه، پسل (کول)، سموور، ریواس، سووره‌بنه، گونی، کنیوال، پیچک، برزا، صنوبر، قیتران، بنفشه و سالمه اشاره کرد. حیات وحش منطقه نیز از تنوع خوبی برخوردار است و گونه‌هایی نظیر خرس، گرگ، روباه، خرگوش، کبک کوهی، گراز و انواع مارها در آن مشاهده شده‌است. بهترین مسیرهای دسترسی به چهل‌چشمه از طریق روستاهای اسحاق‌آباد، بست و درهوان است و در روستای بست یک پناهگاه جهت استفاده کوهنوردان احداث شده‌است.

روستای کوهستانی دژن (از توابع بخش مرکزی شهرستان کامیاران در استان کردستان) در جنوب روستای تاریخی پالنگان و در نزدیکی رودخانه سیروان واقع شده‌است. گورستان روستا (با قدمت تخمینی پیش از اسلام)، باغات گردو، مناظر طبیعی ترخان‌آباد و کوه دژن از جمله جاذبه‌های توریستی این روستا محسوب می‌شوند.

دشت دهگلان در بخش مرکزش شهرستان دهگلان استان کردستان و بین شهرهاس سنندج و قروه واقع شده‌است. مساحت این دشت ۶۲۷ کیلومتر و مساحت حوزه آبریز آن ۲۵۵۰ کیلومترمربع می‌باشد و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد ۱۸۰۰ متر است. این دشت پوشش گیاهی جالب توجهی دارد و چشم اندازهای مزارع آن در فصل بهار بسیار ‏زیبا است و به آن جاذبه‌های اکوتوریستی می‌بخشد.

بخش سارال متشکل از سه دهستان کوله، حسین‌آباد شمالی و سارال (هر سه از توابع شهرستان دیواندره در استان کردستان) در غرب شهرستان دیواندره واقع شده و یکی از مناطق گردشگری اکوتوریستی استان محسوب می‌شود. این منطقه به دلیل داشتن زمستان‌های برفی و سرد که معمولا تا پایان فروردین‌ماه ادامه دارد دارای بهاری خرم و سرسبز و با طراوات است و مراتع آن همه ساله مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد.

کوه سناسره در شمال شرقی روستای ‏گلچیدر (از توابع بخش سرشیو شهرستان مریوان در استان کردستان) در ۴۲ کیلومتری شمال شرقی مریوان واقع شده‌است. این قله بخشی از کوهستان زاگرس است و ارتفاع آن ۲۸۸۴ متر از سطح دریای آزاد می‌باشد. سفر به این منطقه به دلیل وقوع چندین نوبت درگیری مسلحانه بین نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و گروه‌های جدایی‌طلب کرد در سال‌های اخیر با مخاطراتی همراه است و در حال حاضر به گردشگران و کوهنوردان توصیه نمی‌شود.

کوه شاهو در منطقه هورامان در مرز بین دو استان کردستان و کرمانشاه و در نزدیکی رودخانه سیروان واقع شده‌است. ارتفاع این کوه از سطح دریا در حدود ۳۳۹۰ متر است و رشته کوه آن بخشی از رشته کوه‌های زاگرس محسوب می‌شود. این کوه از سنگ‌های آهکی تشکیل یافته و به همین دلیل حفره و غارهای زیادی بر اثر انحلال همین مواد آهکی در آن به وجود آمده است که غار قوری‌قلعه و کاوات نمونه‌هایی از آنها می‌باشند. پوشش گیاهی شاهو متنوع بوده و شامل ده‌ها نوع گل و گیاه می‌باشد که از میان آنها می‌توان به چنور، بوژانه، هلاله برم، وه‌رکه‌مه‌ر، آویشن، پیاز، تره، کنگر، پیچک، غاز، قارچ، شنگ، سووره‌بنه، گه‌وله، پیژوکی، بادام کوهی، زالزالک، آلبالوی وحشی و هاله‌کوک اشاره کرد. حیات وحض منطقه شامل گونه‌های مختلفی نظیر خرس، روباه، شغال، گرگ، خوک، خرگوش، بز کوهی، کبک و تیهو است. نزدیک‌ترین شهر به شاهو شهر پاوه (در استان کرمانشاه) است و برای رسیدن به قله شاهو مسیرهای متفاوتی وجود دارد: مسیر غربی با شروع از روستای شمشیر (تازه‌آباد) که مسیر رایج و کوتاه صعود است. مسیر شرقی با شروع از روستای پالنگان یا روستای دیوازنو که به علت مسافت زیاد با شیب کمتری همراه است و در نهایت مسیر خط الراسی از شهر پاوه به سمت قله زاولی و منطقه زیبا و برفگیر پیازدول که مسیر طولانی‌تری است.

کوه کوچسار در محدوده دهستان ژاورود خاوری (از توابع بخش مرکزی شهرستان کامیاران در استان کردستان) در ۲۴ کیلومتری جنوب شرقی سنندج واقع شده‌است. ارتفاع کوه از سطح دریای آزاد ۲۸۳۶ متر بوده و رودخانه‌های دوپردان و چم هشلی از آن سرچشمه می‌گیرند.

روستای کاشتر (از توابع بخش مرکزی شهرستان کامیاران در استان کردستان) در ۳۵ کیلومتری کامیاران و در همسایگی روستاهای گازرخانی وبزوش، تنگی‌ور، یوزیدر، پلنگان، سیویه میرگسار و گلیان و قله شاهو واقع شده‌است. بافت خانه‌های روستا سنتی است و معابر داخل آبادی همگی سنگفرش شده هستند. در ۲ کیلومتری روستا در تنگه كوه‌های زينانه و در بلندترين نقطه صخره كوه، بقايای كتيبه و نقش‌برجسته تنگی‌ور به چشم می‌خورد كه به خط ميخی آشوری است و در یک طاق نما به ارتفاع ۱۲۰ و پهنای ۱۷۰ و عمق ۳۵ سانتیمتر حکاکی شده‌است. درون طاق نما و در غرب آن، نقش برجسته انسانی به طول نيم متر و عرض ۳۵ سانتیمتر حک شده كه احتمالا تصوير سارگون دوم (پادشاه آشوری) است.

روستای کانی‌سانان (از توابع بخش مرکزی شهرستان مریوان در استان کردستان) در حدود ۷ کیلومتری غرب شهر مریوان واقع شده‌است. این روستا به دلیل مجاورت با دریاچه زریوار دارای موقعیت ویژه‌ای برای گردشگری طبیعی است و پوشش گیاهی جنگل‌های پیرامون آن شامل انواع گونه‌های بلوط، مازوج، تمشک، زالزالک، آلبالو، بادام و سقز (قصوان) می‌باشد. خانه‌های روستا به صورت ردیفی و پشت سر هم ساخته شده و با توجه به سرازیری زمین روستا نشستن در هر خانه برای خود منظره‌ای زیبا به سمت دریاچه زریوار دارد. از جاذبه‌های تاریخی کانی‌سانان می‌توان به تپه تاریخی وله‌گاور کانی‌سانان اشاره کرد که قدمت آن به دوره تاریخی اشکانی تخمین زده شده و در مردادماه سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

روستایی کیلانه (از توابع دهستان آبیدر در بخش مرکزی شهرستان سنندج در استان کردستان) در ۱۶ کیلومتری جنوب شهر سنندج واقع شده‌است. از جمله جاذبه‌های گردشگری طبیعی روستا دشت‌های خول‌خوله در جنوب غربی آن است که آنرا مورد توجه گردشگران قرار می‌دهد. این روستا در طول جنگ ایران و عراق چندین بار از سوی نیروهای عراقی بمباران و تخریب شد و آثار این حملات پس از سه دهه از پایان جنگ هنوز در منطقه باقیمانده است.

روستای نزاز (از توابع بخش سیروان شهرستان سنندج در استان کردستان) در ۵۰ کیلومتری شهرستان سنندج واقع شده‌است. نام روستا در اصل از کلمه نزا به معنی لاله‌زار و چمن گرفته شده‌است. این روستا از شمال با روستاهای محراو، نیه‌ر، تنگی‌سه‌ر، از جنوب با روستای تاوه‌سه‌رچی، از غرب با روستای هه‌ندی‌مه‌ن و از شرق با روستاهای وسی‌علیا، وسی‌سفلی و دولاو همسایه است. شغل اصلی اهالی روستا باغداری است و توت‌فرنگی یکی از محصولات اصلی این روستا می‌باشد. زردآلو، گردو و گیلاس از دیگر محصولات باغی نزاز به شمار می‌آیند. این روستا دارای تفرجگاه بسیار زیبایی است که به دلیل وجود آب در این مکان به سراب نزاز مشهور است و رودخانه سیروان هم از ۵۰۰ کیلومتری پایین روستا عبور می‌کند و به آن جاذبه‌های اکوتوریستی منحصربفردی بخشیده‌است.

بازار سرپوشیده بیجار در خیابان شهید اردلان در مرکز شهر بیجار (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده‌است. این مجموعه تاریخی شامل یک راسته طولانی شمالی ـ جنوبی و تیمچه حاج شهباز و سرای امیر تومان است. امروزه شانزده باب از حجره‌های بافت معماری قدیم بازار در دو طرف راسته اصلی باقیمانده و سایر حجره‌ها و راسته‌ها دستخوش تغییرات شده‌است. در پوشش مغازه‌ها از طاق و تویزه استفاده شده‌است موقعیت جعرافیایی بیجار بر سر راه کردستان و آذربایجان موجب شده که این بازار با وسعت و گستردگی خاص شکل گرفته باشد و به علت قرارگیری در مسیر راه کاروان‌رو تجاری در گذشته از رونق قابل توجهی برخوردار بوده‌است. زمان ساخت بخش‌های میانه و پایین بازار به قاجاریه بر می‌گردد و در جنگ جهانی اول از سوی روس‌ها آتش گرفت و سقف فعلی آن در سال ۱۳۳۰ شمسی روی آن نصب شده‌است. این اثر تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

بازارچه مرزی باشماق در روستای مرزی باشماق (از توابع شهرستان مریوان در استان کردستان) در ۱۷ کیلومتری شهر مریوان واقع شده و اغلب کالاها در این بازار به صورت ترانزیت از کردستان عراق وارد و خارج می‌شوند. این بازار پررونق معمولا گردشگران را با هر نوع سلیقه در خرید با دست پر راهی می‌کند. مجاورت مریوان با کشور عراق و وجود مرز رسمی در این منطقه، دسترسی مستقیم به کالاهای مورد نیاز را برای مسافران این شهرستان فراهم کرده و موجب رونق اقتصادی، تجاری و صنعت گردشگری شهرستان مریوان شده‌است. عمده کالاهای صادراتی این بازارچه شامل محصولات کشاورزی، مصنوعات فلزی، ظروف پلاستیکی، رنگ روغن، دارو، فرش‌های ماشینی و مواد پاک‌کننده، کاشی، سیمان، گچ و سنگ‌های ساختمانی است و واردات اصلی کالاهایی نظیر برنج، چای، تجهیزات الکترونیک، آهن آلات، فلزات، گندم و حبوبات می‌باشد.

باغ سپیدار در خیابان کشاورز در مرکز شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده و پیش از تغییر کاربری حیاط چاپارخانه اداره پست قدیم سنندج در دوره قاجاریه بوده‌است. درختان سپیدار کهنسال و بسیار بزرگی که درون این باغ قرار گرفته‌اند منظره طبیعی بسیار زیایی به باغ بخشیده‌اند و آن را مورد توجه گردشگران قرار داده‌اند.

پارک جنگلی امیریه در دامنه کوه آبیدر در غرب شهر سنندج (مرکز استان کردستان) احداث شده و سالانه تعداد زیادی از گردشگران از امکانات این پارک بهره می‌برند. در این پارک کوهستانی مکان‌هایی برای کمپینگ مسافرین در نظر گرفته شده‌اند. علاوه بر آن سینمای صحرایی و روباز این مجموعه (با ظرفیت ۱۰ هزار نفر) به همراه رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌های متنوع، از دیگر امکانات این تفرجگاه محسوب می‌شوند اما از سال ۱۳۸۹ به بعد نگهداری شایسته‌ای از این مجموعه صورت نگرفته و حتی جمع‌آوری زباله‌ها از پارک را دوستداران محیط زیست به صورت خودجوش و بدون حمایت از سوی مسئولان شهری انجام می‌دهند.

پارک کوهستانی پیرمراد در دامنه کوه جنیره در جنوب شهر بانه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده و قبل از تبدیل به پارک به عنوان زیارتگاه مشهور بوده‌است. در این پارک علاوه بر بوفه سکوهایی با نمای آلاچیق برای کمپینگ گردشگران ساخته شده‌است.

پارک دوکانان در دامنه کوه آربابا در جنوب شهر بانه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) و مشرف به آن واقع شده‌است. این پارک دارای شهر بازی است که آنرا مورد توجه خانواده‌ها قرار داده و شهرداری بانه در پارک یک ایستگاه سلامت ایجاد و ابزارهای ورزشی برای ورزش‌های همگانی در آن نصب نموده‌است. همچنین همه ساله یک نمایشگاه صنایع دستی از سوی سازمان میراث فرهنگی بانه در پارک برگزار می‌گردد که آنرا مورد توجه گردشگران قرار می‌دهد.

پارک رضوان در انتهای خیابان سیدجمال‌الدین اسدآبادی نبش میدان جانبازان و روبروی دانشگاه آزاد شهر قروه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) واقع شده‌است. از جمله امکانات این پارک شهربازی برای کودکان بود که به دلیل استفاده از دستگاه‌های بدون گواهینامه ایمنی این بخش از پارک در خردادماه سال ۱۳۹۵ از سوی اداره نظارت بر اجرای استاندارد اداره کل استاندارد پلمب شده‌است.

پارک مولوی کرد (یا پارک شهر) سقز یکی از پارک‌های قدیمی استان کردستان به شمار می‌رود. این پارک در سال ۱۳۴۴ به صورت یک پارک جنگلی و با سرمایه شخصی احداث شده و در طرح اولیه پارک هیچ یک از ویژگی‌های فنی و معماری و کاربری‌های مختلف در نظر گرفته نشده بوده‌است. قدمت برخی از درختان صنوبر این پارک به بیش از ۵۰ سال می‌رسد و به دلیل عدم رسیدگی مسئولان شهر سقز هرساله تعدادی از این درختان دچار آفت زدگی شده و بخشی یا به طور کامل خشک می‌شوند. در سال‌های اخیر شهرداری سقز کاربری این پارک را تغییر داده و با افزایش مساحت پارک، طرح‌های درخت‌کاری و چمن‌کاری در آن به اجرا در آورده که این پارک را مورد توجه شهروندان و گردشگران قرار داده‌است.

پیست اسکی بین‌المللی نسار در انتهای خیابان طالقانی شهر بیجار (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) در زمینی به مساحت ۱۱۲ هکتار و ارتفاع ۳۲۰۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. مهم‌ترین ویژگی این پیـست اسکی مشـرف بودن آن به شهر و دسترسی آسان است. طول پیست و شیـب آن به گونـه‌ای است که برای برگزاری مسابقـات در سطوح کشوری و بین‌المللی بسیار مناسب می‌باشد. این پیست یکی از پنج تفریحگاه مهم استان کردستان محسوب می‌شود و از امکانات آن می‌توان به پیست چمن (به مساحت ۲ هکتار و طول ۳۳۰ متر و عرض ۶۰ متر) برای اسکی تابستانی، بالابر تله‌سی‌یژ بطول ۱۳۰۰ متر، دستگاه پیست کوب، مدرسه اسکی، ساختمان غذاخوری و پارکینگ مجموعه اشاره کرد. این پیست اسکی بین‌المللی اولین پیستی می‌باشد که برای رفاه حال ورزشکاران از طبیعت زیبای داخل شهر بهره می‌گیرد و بهره‌برداری از آن از مردادماه سال ۱۳۸۸ آغاز شده‌است.

تفریحگاه جنگلی کوگار (یادگار امام) در ۱۵ کیلومتری شرق کامیاران (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) و در مسیر جاده مریوان واقع شده و کاربری آن اردوگاه آموزشی و تفریحی بوده و نیز در جنوب شرقی آن غاری قرار گرفته که سال‌هاست محل گردش و تفریح مردم منطقه کامیاران می‌باشد. کوه‌های اطراف این منطقه برای کو هنوردی بسیار مناسب هستند اما چند سالی است که به علت عدم رسیدگی مسئولان منطقه این مجموعه وضعیت مطلوبی برای گردشگری ندارد.

سینمای روباز پارک امیریه در دامنه کوه آبیدر در غرب شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده و با ظرفیت اسمی ۱۰ هزار نفر در هر سانس (در صورت تکمیل محوطه آن) یکی از بزرگ‌ترین سینماهای روباز در سطح جهان محسوب می‌شود. در این سینما مطابق برنامه قرار بوده هر شب رأس ساعت ۲۱ یک فیلم سینمایی به نمایش گذاشته شود و تماشای فیلم برای علاقه‌مندان رایگان باشد اما از سال ۱۳۸۹ (و پخش مسابقات جام جهانی فوتبال سال ۲۰۱۰) به بعد عملا از این سینما استفاده‌ای نشده‌است.

منطقه تفریحی دشت سورین در ۱۲ کیلومتری جنوب شرقی بانه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان کردستان) و در مسیر جاده بانه ـ مریوان واقع شده‌است. این منطقه از لحاظ پوشش جنگلی، پرتراکم‌ترین نقطه شهرستان بانه است که ارتفاعات این منطقه را پوشانده و منظره زیبایی از کوه و جنگل را به وجود آورده‌است.

منطقه حفاظت‌شده بیجار در ۱۵ کیلومتری شمال غرب شهر بیجار و جنوب شرقی تکاب در استان کردستان واقع شده‌است. وسعه منطقه ۳۱۷٬۷ کیلومترمربع است و نیمی از آنر اراضی با شیب کمتر از ۱۲٪ تشکیل می‌دهند و بقیه به صورت تپه ماهوری می‌باشد. رودخانه قزل‌اوزن در امتداد مرز جنوبی این منطقه جریان دارد. ارتفاع حداقل و حداکثر منطقه به ترتیب ۱۵۳۳ و ۲۱۸۷ متر از سطح دریا است و در حال حاضر ۱۳۷ گونه گیاهی در آن شناسایی شده‌است که از جمله آنها می‌توان به پرانگوس (جاشیر)، بادام، آلوچه وحشی، دافنه و سراسوس اشاره کرد. حیات وحش منطقه شامل گونه‌هایی نظیر قوچ و میش ارمنی، شنگ، گربه وحشی، کفتار، گرگ، گراز، روباه، عقاب طلایی، لیل، بالابان، شاهین، کبک، باقرقره، سیاه ماهی معمولی و خال‌دار، عروس ماهی، سس ماهی کلفت لب و معمولی، ماهی اسپله، ماهی کولی، لاک‌پشت آبی، مار آبی و خرچنگ است. منطقه بیجار در فروردین ماه ۱۳۸۵ تحت حفاظت سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفته‌است.

منطقه حفاظت‌شده کوسالان و شاهو در حد فاصل شهرهای سروآباد، مریوان و کامیاران در استان کردستان و هم مرز با کردستان عراق واقع شده‌است. وسعه منطقه ۵۷۲,۳ کیلومترمربع است. ارتفاع متوسط منطقه ۳۴۰۰ متر از سطح دریا است و تاکنون ۱۱۷ گونه گیاهی در آن شناسایی شده‌است که مهم‌ترین آنها جنگل‌های بلوط می‌باشد. حیات وحش منطقه شامل گونه‌هایی نظیر سیاه‌گوش، کل و بز، خرس قهوه‌ای، پلنگ، کرکس، هما و عقاب طلائی است. آبگیری سد داریان که دیواره آن در استان کرمانشاه واقع شده و دریاچه سد در داخل منطقه حفاظت شده کوسالان و شاهو قرار گرفته، زیستگاه شاهو و کوسالان را کاملا از هم تفکیک کرده، و کریدورهای ارتباطی این زیستگاه‌ها را قطع نموده‌است. منطقه شاهو و کوسالان با وجود آنکه از سال ۱۳۸۸ تحت حفاظت سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفته اما همواره مورد بی‌توجهی مسئولان استانی بوده‌است. در تابستان ۱۳۹۵ یک آتشسوزی گسترده در منطق به وقوع پیوست که به بیش از ۴۰۰ هکتار از اراضی منطقه آسیب جدی وارد آورد. همچنین در زمستان سال ۱۳۹۶ کلیات کاهش محدوده این منطقه در محدوده شهرستان سروآباد در شورایعالی حفاظت از محیط زیست به تصویب رسید که منجر به تبدیل اراضی منطقه به زمین‌های کشاورزی می‌گردد.

موزه تاریخ طبیعی استان کردستان در بلوار پاسداران شهر سنندج (مرکز استان کردستان) و جنب اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان واقع شده‌است. مساحت موزه ۴۰۰ مترمربع می‌باشد که ۳۸۰ مترمربع از آن به فضای نمایشگاهی اختصاص داده شده‌است. بخش‌های این موزه شامل جانورشناسی مهره‌داران، جانورشناسی بی‌مهره‌گان، گیاهان، فسیل‌ها و دیرینه‌شناسی، بخش سنگ و کانی و بخش اسکلت می‌باشد. این موزده در سال ۱۳۸۰ تاسیس شده و فعالیت رسمی آن از سال ۱۳۸۱ آغاز گردیده‌است.

عمارت سالار سعید ساختمانی تاریخی و محل موزه سنندج است که در خیابان امام خمینی (شاپور سابق) شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. این عمارت به سفارش ملالطف‌الله شیخ‌الاسلام ساخته شده که پس از فوت آن توسط نوادگان او به دو بخش جداگانه تفکیک گردید و به فروش رسید. بخش اندرونی به تملک خانواده حبیبی و بخش بیرونی به تملک عبدالحمیدخان سنندجی (سالار سعید) درآمد که از این رو امروز هر بخش از آن بنای یکپارچه با نام مالکان جدید شناخته می‌شود. سالار سعید بخش بیرونی عمارت را در سال ۱۳۱۶ به اداره فرهنگ واگذار کرد و تا سال ۱۳۵۱ این بخش در اختیار اداره فرهنگ بود و برای مواردی چون دانشسرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان مورد استفاده قرار گرفت. در همین سال از طرف وزارت فرهنگ و هنر وقت جهت تأسیس موزه تملک شد و پس از مرمت و آماده‌سازی در مهر ماه ۱۳۵۴ با نام موزه سنندج افتتاح گردید. بخش اندرونی نیز تا سال ۱۳۷۱ در مالکیت خانواده حبیبی بود و در این سال به تملک میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان درآمد. این موزه شامل چهار بخش اصلی پیش از تاریخ، عصر تاریخ، دوران اسلام‍‍ی و بخش نمایش موقت است که هر کدام از این بخش‌ها در قسمتی از عمارت واقع شده‌اند.

عمارت آصف وزیری (یا خانه کرد) در خیابان امام خمینی (شاپور سابق) و در نزدیکی مسجد دارالاحسان شهر سنندج (مرکز استان کردستان) واقع شده‌است. بنای اولیه این عمارت (شامل تالار تشریفات، اتاق‌ها و راهروهای طرفین در شمال عمارتو قسمتی از فضاهای بخش شرقی) توسط میرزاعلینقی‌خان لشکرنویس (آصف اعظم) در دوره تاریخی صفویه احداث شده و بعدها در دروه‌های تاریخی قاجاریه و پهلوی ضلع‌های شرقی و غربی حیاط بیرونی و حمام عمارت، فضاهای اندرونی، سردر ورودی نیم هشتی به آن افزوده شده‌است. این بنا علاوه بر سر در نیم هشتی، دالان ورودی و اتاق تقسیم آب دارای چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ است. حیاط بیرونی که حیاط اصلی هم هست دارای پلانی مستطیل شکل و دو ایوان و آب‌نما و باغچه با طرح چهارباغ است و در ضلع شمالی آن تالار اصلی با تزیینات منحصربفرد شامل گچ‌بری‌ها، مقرنس‌کاری و اورسی زیبا و پرکاری با نقوش هندسی قرار گرفته‌است. این بنا از سال ۱۳۷۷ تا سال ۱۳۸۱ مرمت شد و کاربری امروزی آن موزه مردم‌شناسی مناطق کردنشین یا نام خانه کرد است که بزرگترین موزه مردم‌شناسی مربوط به یکی از اقوام ایرانی به شمار می‌آید. این مجموعه با حدود ۴۰۰۰ مترمربع عرصه و اعیانی در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

نوع هتل: خانه معلم
آدرس: سنندج ـ خیابان پاسداران ـ نبش جام جم
شماره تماس: ۳۳۶۲۰۰۷۲-۰۸۷
                    ۰۸۷-۳۳۶۲۲۱۰۱

نوع هتل: مهمانسرای جهانگردی
آدرس: مریوان ـ جنب دریاچه زریوار
شماره تماس: ۳۴۵۲۱۶۲۶-۰۸۷
                    ۰۸۷-۳۴۵۳۲۰۱۰
شماره فکس: ۳۴۵۳۲۰۲۰-۰۸۷

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: سنندج ـ انتهای بلوار پاسداران ـ جنب سازمان آب
شماره تماس: ۳۳۶۲۳۶۷۵-۰۸۷
                    ۰۸۷-۳۳۶۲۳۶۷۶

نوع هتل: چهار ستاره
آدرس: مریوان ـ جنب دریاچه زریوار
شماره تماس: ۳۴۵۴۰۷۷۷-۰۸۷
                    ۰۲۱-۸۸۹۷۲۹۱۰
پست الکترونیک: info@zarivarhotel.ir
تارنمای هتل: ZarivarHotel.com

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: سروآباد ـ روستای اورامان تخت
شماره تماس: ۳۴۸۳۵۳۵-۰۸۷
                    ۰۹۱۸-۳۷۵۸۵۲۱

نوع هتل: چهار ستاره
آدرس: سنندج ـ خیابان پاسداران ـ روبروی دانشگاه علوم پزشکی
شماره تماس: ۳۳۶۲۹۲۰۰-۰۸۷
شماره فکس:  ۳۳۶۶۰۰۴۵-۰۸۷
پست الکترونیک: shadihotel@yahoo.com
تارنمای هتل: HotelShadi.com

نوع هتل: یک ستاره ممتاز
آدرس: مریوان ـ ضلع شمالی بلوار دریاچه زریوار
شماره تماس: ۳۴۵۲۵۶۱۴-۰۸۷
                    ۰۹۱۲-۰۲۴۵۲۵۴
پست الکترونیک: hotelghasrmarivan@gmail.com
تارنمای هتل: HotelGhasrMarivan.com

نوع هتل: چهار ستاره
آدرس: سقز ـ میدان مادر
شماره تماس: ۳۶۲۷۹۲۱۲-۰۸۷

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: سقز ـ بلوار هفت‌تیر ـ روبروی ترمینال
شماره تماس: ۳۶۲۴۳۶۹۲-۰۸۷

نوع هتل: دو ستاره
آدرس: قروه ـ خیابان سیدجمال‌الدین اسدآبادی
شماره تماس: ۳۵۲۴۳۳۰۰-۰۸۷
                    ۰۸۷-۳۵۲۴۳۴۰۰

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: مریوان ـ میدان نوروز
شماره تماس: ۳۴۶۰۲۹۳۰-۰۸۷
                    ۰۸۷-۳۴۶۰۲۸۵۴
                    ۰۸۷-۳۴۶۰۲۸۵۵

آدرس: سنندج ـ روبروی بازار تره‌بار ـ ترمینال مسافربری سنندج
شماره تماس: ۳۳۵۲۱۳۲۱-۰۸۷

آدرس: سنندج ـ روبروی بازار تره‌بار ـ ترمینال مسافربری سنندج
شماره تماس: ۳۳۵۲۱۷۰۰-۰۸۷
پست الکترونیک: sanandaj@royall.ir