آب‌انبار رستم گیو در محله دستوران شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و هزینه ساخت آن به منظور تأمبن آب آشامیدنی سالم برای مردم یزد در دوره قاجاریه توسط رستم گیو (مؤسس بنیاد خیریه گیو و رئیس وقت انجمن زرتشتیان یزد) پرداخت شده و معمار این بنای تاریخی محمدابراهیم خرمشاهی بوده و نظارت بر ساخت آن توسط جمشید امانت انجام شده‌است. این آب‌انبار بر روی دشت صاف طبقات خاک رس قرار گرفته است. طراحی گنبد آب‌انبار به شکل شلغمی بوده و با طرح سرو با استفاده از آجر فرش شده و در کنار آن چهار بادگیر چهار طرفه بلند قرار گرفته است. این آب‌انبار دارای خزینه بزرگ استوانه‌ای شکلی است که گنجایش نگهداری ۲۳۰۰ مترمکعب آب را داراست. قطر دهانه این استوانه ۱۴ متر و عمق آن ۱۵ متر می‌باشد. مصالح به کار رفته در ساخت بنا شامل آجر فرشی و ملات ساروج ببوده و طاق نما و سردر ورودی نیز منقوش‌کاری و کادربندی شده است. این اثر تاریخی در دی ماه سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

آب‌انبار شش بادگیر در کوچه و محله‌ای به همین نام در شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. ساخت این آب‌انبار مربوط به دوره پهلوی بوده و بنای آن دارای ۲ ورودی (در شمال و جنوب مخزن)، ۶ بادگیر و مخزن بزرگی به حجم ۲۰۰۰ مترمکعب می‌باشد. این آب‌انبار دارای ۵۵ پله بوده و ورودی اصلی آن در جنوب بنا قرار داشته و مابین پله‌های ۲۵ و ۲۶ آن، از بالا یک هشتی با سنگ‌فرش آجری قرار داشته و طاق آب‌انبار بعد از هشتی شروع می‌گردد. آب‌انبار دارای گنبد تخم‌مرغی شکل بوده و ارتفاع مخزن آب آن حدود ۶ متر و ارتفاع بادگیرها ۱۰ متر می‌باشد. بادگیرهای آب‌انبار همسن نبوده و ۳تا از آنها از ابتدا و همراه سایر قسمت‌ها بنا گشته و ۳ بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شده‌است. آب‌انبار شش بادگیر با توجه به شرایط اقلیمی و جهت وزش باد در این منطقه به شکل ۸ وجهی ساخته شده‌است. این اثر تاریخی در فروردین‌ماه سال ۱۳۵۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آتشکده درمهر (یا درب‌مهر) در محله کوچه بیوک شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و قدمت آن مربوط به دوره قاجاریه است. محله كوچه بيوک یکی از محلات زرتشتی‌نشين مركز يزد بوده كه در گذشته خارج شهر قرار داشته‌است. قدمت درب‌مهر فعلی اين محله در نزدیک به ۹۰ سال می‌باشد. در گذشته در مجاورت درب‌مهر عمارت پير امان ضامن (یا حمام ضامن) قرار داشت که یکی دیگر از بناهای قدیمی این محله محسوب می‌شد و به دلیل تخریب تدریجی خاک آن به داخل درب مهر منتقل شده‌است. ساختمان جدید این آتشکده بر روی خانه مخروبه اهدایی شخصی به نام كيان پوردانش و توسط انجمن زرتشتیان یزد ساخته شده و دارای کاربری زيارتگاه می‌باشد. این اثر تاریخی در خردادماه سال ۱۳۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

آتشکده ورهرام (بهرام) یکی از بناهای مقدس زرتشتیان است که در خیابان آیت‌الله کاشانی شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. ساختمان کنونی آتشکده یزد در آبان ماه ۱۳۱۳ با سرمایه یک زرتشتی پارسی به نام همابائی بر قطعه زمینی که از سوی چند تن از زرتشتیان ایران وقف گردید، تحت سرپرستی و نظارت جمشید امانت ساخته شده‌است. این آتشکده شامل ساختمان و باغ مشجری است که در آن آتش مقدس نگهداری می‌شود. ساختمان اصلی آتشکده با ارتفاع ۲۱ متر در میان حیاط بزرگ و پوشیده از درختان سرو و کاج قرار گرفته‌است. از خصوصیات این آتشکده می‌توان به تأثیرپذیری معماری آن از پارسیان هند، قرار گرفتن نگاره فروهر و سرستون‌های سنگی در حوض آب واقع شده در حیاط آتشکده اشاره کرد. مشهور است که آتش فروزان درون این آتشکده بیش از ۱۵۰۰ سال روشن مانده‌است. این آتش فروزه‌ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و پس از ۷ قرن در سال ۵۲۲ خورشیدی از عقدا به اردکان و سپس از گذشت ۳۳۰ سال در سال ۸۵۲ خورشیدی از اردکان به خانه یکی از موبدان بزرگ یزد به نام تیرانداز آذرگشسب برده شد و در نهایت در سال ۱۳۱۳ پس از ساخته شدن این آتشکده به درون آن انتقال یافت. این اثر تاریخی در شهریورماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته‌است. کاربری این آتشکده زیارتگاه بوده و همه ساله مراسم مختلف زرتشیان در آن برگزار می‌گردد.

آسیاب دوسنگی در روستای محمدآباد (از توابع بخش مرکزی شهرستان میبد در استان یزد) واقع شده و یک آسیاب آبی با قدمت بیش از ۲۰۰ سال (مربوط به دوره تاریخی صفویه) و دارای معماری منحصر به فردی می‌باشد که در زیر زمین و به صورت دست‌کند در محل تقاطع دو رشته قنات ساخته شده‌است. در ساختمان این آسیاب راهرویی به طول ۱۴۰ متر در عمق ۴۰ متری زمین که وجود دارد و به جز سنگ‌های آسیاب و دو حوضچه برای ذخیره آب در ساخت بقیه آسیاب از مصالح ساختمانی استفاده نشده‌است. پوشش روی چهار طاقی آن از نوع طاسک بوده و طی سالیان متمادی به دلیل عدم رسیدگی دستگاه‌های ذیرط به آن فرو ریخته‌است. مسیر ورودی آسیاب از پشت دیوار شارستان شروع شده و پس از گذشتن کانال ۲ متری از زیر دیوار عبور کرده و وارد پلکان داخلی می‌شود. در این قسمت یک هشتی قرار داشته و پس از آن پلکان به طرف چهار طاقی ادامه می‌یابد. این اثر تاریخ در آبان ماه سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. علی‌رغم تداوم کوتاهی مسئولین میراث فرهنگی در سال‌های اخیر با مشارکت یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی به نام مجتبی قاسمی در سال ۱۳۹۳ عملیات مرمت و بازسازی این بنای تاریخی کم‌نظیر انجام شده و بازدید از آن برای گردشگران و علاقه‌مندان به آثار تاریخی میسر می‌باشد.

بازار چهارسوق (چهارسو یا چارسو) اردکان در مقابل باغ ملی و در بافت تاریخی شهر اردکان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع بوده و با قدمتی نزدیک به ۴۰۰ سال و امتدادی نزدیک به ۱ کیلومتر (حدفاصل باغ ملی تا میدان کوشک‌نو) بزرگترين چهارسوق خشتی ایران و يکی از راسته‌های اصلی شهر محسوب می‌شده و به زرگرهای شهر تعلق داشته‌است. در سال ۱۳۳۶ ساختمان بازار در اثر بارش زیاد باران آسیب دید و با وجود تعمیرات جزئی انجام شده برای احیای آن نهایتاً در سال ۱۳۳۸ توسط شهرداری اردکان و به بهانه طرح توسعه شهری به طور کامل تخریب گردید. از سمت راست و چپ بازار دروازه‌هایی وجود داشته که یکی از آنها به دروازه سيف و ديگری به دروازه آخوند منتهی می‌شده‌است. مجموعه بازار چهارسوق به همراه مسجدجامع اردکان، بازار زرین، آب‌انبار رباط و حمام زنانه و مردانه در فروردین‌ماه سال ۱۳۵۳ در فهرت آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در سال ۱۳۸۷ یکی از راسته‌های بازار که به دروازه سيف منتهی می‌شود توسط شهرداری و سازمان ميراث فرهنگی اردکان مرمت شده‌است. از سازه‌های جالب توجه این بازار می‌توان به آب‌انبار قديمی و بادگير آن، راسته عصاری‌ها و حمام بازار اشاره کرد.

باغ تیتو (به معنی زیبا و با ارزش) در کوی حوض‌آقامحمدتقی در بلوار امام‌حسین شهر بافق (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. قدمت این باغ به دوران صفویه باز می‌گردد و مصالح به کار رفته در ینای آن شامل مصالح خشت و گل و نمای آجری است. مساحت باغ ۶ هزار مترمربع بوده و ایوان آن دارای ستون‌های استوانه‌ای شکل زیبایی است و از خصوصیات این بنا می‌توان به بادگیر، اتاق‌های گچ‌کاری شده ایوان و حوض آب واقع شده در جلوی نمای ورودی باغ اشاره کرد. این اثر تاریخی در فروردین‌ماه سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و پس از انجام عملیات مرمت و بازسازی باغ بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۳ (با سرمایه شخصی فردی به نام حسین امیریان) کاربری آن به هتل ـ رستوران تغییر یافته‌است.

باغ پهلوان‌پور در محله مزویرآباد شهر مهريز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. بنای باغ مربوط به اواخر دوره قاجاریه بوده و بعدها در دوره پهلوی بخش‌هایی به آن افزوده شده‌است. سبک معماری این باغ ترکیبی از کوشک و حیاط مرکزی است و کوشک اصلی در مرکز آکس اصلی باغ قرار داشته و مسیر عبور قنات حسن‌آباد نیز از این محور است. علاوه بر این، آب در دو محور دیگر نیز جریان دارد و باغ‌آرایی و کاشت درختان حول آنها انجام شده‌است. ورودی باغ شامل برج، اصطبل و کاهدان بوده و تزئینات برج شبیه آثار دوره زندیه می‌باشد. مشهورترین بنای این مجموعه شربت‌خانه است که در آکس اصلی‌ترین مسیر باغ واقع گردیده و ساخت آن در دو و نیم طبقه انجام شده‌است. بخش داخلی کوشک شامل تالار، حوض‌خانه و گوشوارها است و قنات از وسط آن عبور می‌نماید. بنای معروف دیگر زمستان‌خانه است که با توجه به اقلیم منطقه، برای استفاده از باغ در زمستان طراحی شده‌است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و اتاق‌های نشیمن، پستو، طنبی و مطبخ را شامل می‌شود. در كنار كوشک آشپزخانه، حمام و انباری قرار داشته است كه اخيراً به واسطه حفاری از زير خاک بيرون آورده شده‌اند. بنای مشهور به سرايداری نيز در جبهه شمالی باغ قرار دارد. این اثر تاریخی در مهرماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران و در ژوئیه سال ۲۰۱۱ بهمراه باغ دولت‌آباد يزد و ۷ باغ ايرانی ديگر در فهرست ميراث جهانی یونسکو به ثبت رسيده‌است.

باغ حافظی در نزدیکی روستای طزرجان (از توابع شهرستان تفت در استان یزد) واقع شده‌است. بنای این عمارت خانه ـ باغ متعلق به دوره قاجاريه بوده و ساختمان آن در ضلع جنوب غربی باغ در سه طبقه احداث شده‌است. ورودی اصلی عمارت در ضلع شمال‌غربی باغ دارای هشتی ورودی است كه به صورت دو طبقه بنا شده و تزئينات بنا شامل ستون‌های نمای شمالی و تزئينات چوبی به کار رفته در سقف‌ها و درب‌های عمارت می‌باشد. مصالح به كار رفته در اين خانه ـ باغ شامل آجر، خشت خام، سنگ، چوب، گچ و آهک بوده و این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده‌است.

هشت باغ دولت‌آباد در محله‌ای به همین نام در مرکز شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و دسترسی به آن از خیابان شهید رجایی میسر می‌باشد. بنای این مجموعه مربوط به دوره‌های افشاریه و زندیه بوده و احداث آن در سال ۱۱۲۵ خورشیدی به دستور محمدتقی‌خان بافقی (حاکم وقت یزد مشهور به خان بزرگ) انجام گرفته‌است. سازه‌های این مجموعه شامل چهار بنای اصلی (عمارت سردر یا بهشت‌آئین، تالار طنبی، ساختمان هشتی و بادگیر) و مجموعه بناهای فرعی شامل آب‌انبار دو دهانه، آبدارخانه، شربت‌خانه، آشپزخانه و باغ ناصر می‌باشد. عمارت هشتی که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی آن است در واقع کوشک اصلی باغ محسوب می‌شود و به سبب وجود بادگیر بلند آن (با ارتفاع ۳۳/۸ متر) شهرت جهانی دارد. این عمارت دارای ۳ اتاق بزرگ و حوض‌خانه یکپارچه مرمرین در وسط می‌باشد. در غرب این بنا تالار طَنَبی قرار دارد که دارای بادگیری مربع شکل و رو به باغ است. در دو طرف این بنا، تالارها و شبستان‌هایی در یک طبقه قرار دارد که در و روزنه‌های آنها به طنبی باز می‌شود. عمارت سردر یا باغ بهشت‌آئین در مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی در دو طبقه ساخته شده و پلان آن شامل سردر، هشتی، یک اتاق بزرگ و چند اتاق کوچک می‌باشد. این اثر تاریخی اسفندماه سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی ایران و در ژوئیه سال ۲۰۱۱ بهمراه باغ پهلوان‌پور مهریز و ۷ باغ ايرانی ديگر در فهرست ميراث جهانی یونسکو به ثبت رسيده‌است.

برج ارجنان در روستای ارجنان (از توابع بخش عقدا شهرستان اردکان در استان یزد) و در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان اردکان در سمت شمال جاده روستا و روبروی رباط ارجنان واقع شده‌است. قدمت این برج مربوط به دوره تاریخی قاجار بوده و ارتفاع آن ۸ متر می‌باشد. پلان بنا دارای سه اتاقک است و مصالح به کار رفته در آن شامل خشت و گل، آجر و ملات گل آهک می‌باشد. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در گذشته که این روستا در کنار جاده یزد ـ نائین قرار داشت، از رونق خوبی برخوردار بود و کاروانسرای مجاور آن محل استراحت رهگذران و گردشگران بود؛ اما امروزه به علت دور افتادن روستا از جاده اصلی به صورت متروکه درآمده و با وجود بازسازی و مرمت آن در سال ۱۳۹۴ به دلیل عدم تعریف کاربری مناسب از سوی مقامات استان از آن بهره‌برداری مناسبی به عمل نیامده و مالکان فعلی از آن به عنوان انبار و اصطبل حیوانات استفاده می‌نمایند.

برج توت در روستای توت (از توابع دهستان زرین بخش خرانق شهرستان اردكان در استان یزد) و در ۶۰ كيلومتری شمال شرقی شهر اردكان واقع شده‌است. ساخت بنای برج مربوط به دوره قاجاریه است و به همراه كاروانسرای توت و مجموعه آب انبار آن سه اثر شاخص نشان اصالت اين روستا می‌باشد. این اثر تاریخی در تیرماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما به دلیل بی‌توجهی اهالی و مسئولان استان یزد و ساخت و سازهای بی‌رویه پیرامونی حیات آن به مخاطره افتاده‌است. بنای شاخص دیگر روستای توت کاروانسرای آن است که متعلق به اوایل دوره قاجاریه بوده و معماری آن به سبک مرسوم رباط‌ها و كاروانسراهای مناطق کویری به شيوه چهارايوانی و تويزه‌های پنج و هفت صفوی است. اين کاروانسرا با وجود ثبت در فهرست آثار ملی (در اسفندماه سال ۱۳۸۶) در حال حاضر در وضعيت اسفناکی به سر می‌برد و جبهه غربی آن تخريب و بخشی از حريم آن نیز طعمه آلونک‌سازی اهالی روستا شده‌است.

دخمه زرتشتیان (برج خاموشان یا برج سکوت) در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد در منطقه صفائیه و روی یک کوه رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه واقع شده‌است. این بنای تاریخی شامل دو عمارت سنگی مدور برج مانند همراه با فضای ميان‌تهی و تعدادی عمارت پیرامونی آنها است. قديمی‌ترين آثار اين محوطه در ضلع غربی آن قرار دارند قدمت آنها به دوره تاریخی صفويه تخمین زده می‌شود. قدمت برج قدیمی‌تر (به نام مانكجی هاتريا) به حدود ۱۴۰ سال پیش بر می‌گردد و قطر آن ۱۵ متر می‌باشد. عمارت جدیدتر (مشهور به دخمه گلستان) مربوط به اوخر دوره قاجاريه بوده و قطر آن ۲۵ متر و ارتفاع ديوار آن از سطح تپه ۶ متر می‌باشد. در دامنه ضلع شمالی اين کوه نيز تعدادی عمارت (مشهور به خیله) دیده می‌شود که مصالح به کار رفته در آنها شامل خشت و گل، آجر، سنگ و يا ترکيبی از آنها است. کارکرد این برج‌ها برای دفن جنازه بوده‌است. مطابق باورهای قدیمی آیین زرتشتی مردار آدمیان نجس و پاریار است و برای جلوگیری آلوده شدن خاک آنها را در دخمه می‌گذاردند تا گوشت مردار توسط درندگان و پرندگان خورده شود. سپس باقیمانده استخوان‌ها را درون چاه میانه دخمه (یا استودان) انبار می‌کردند. بعدها در تهران از اواسط دهه ۱۳۱۰، در كرمان از دهه ۱۳۲۰ و در يزد از دهه ۱۳۴۰ استفاده از دخمه‌ها متوقف گردید و این بناها متروک شدند.

برج کبوترخانه (یا کبوترخان) یزد در بوستان کسنویه واقع در محله‌ای به همین نام در شهر یزد (مرکز استان یزد) قرار گرفته و قدمت بنای آن مربوط به دوره صفویه می‌باشد. کبوترخانه سازه‌ای خشتی و کاه‌گلی است که در آن محل‌هایی جهت استراحت و لانه‌سازی پرندگان مهاجر و اهلی (و از جمله کبوتر) تعبیه شده و فضولات به جا مانده از آنها جهت استفاده در کشاورزی جمع‌آوری می‌شده‌است. قطر سوراخ‌های ورودی به داخل برج به اندازه‌ای است که تنها پرندگانی با جثه‌ای به اندازه کبوتر می‌توانستند در آن وارد شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. طرح بنای این برج در دو طبقه به صورت مدور بوده و ۲۲۲ مترمربع مساحت دارد. ظاهر بنا از بيرون استوانه‌ای (با قطر دايره پلان برابر با ۹ متر) و در قسمت انتهایی كنگره‌ای شكل می‌باشد. سطح ديوار برج در داخل بنا از تكرار مربع‌هایی به ابعاد ۲۲ در ۱۶ و پله‌هایی به صورت مارپيچ و چسبيده بنا شده كه تا پشت بام امتداد می‌یابند. كمی پايين‌تر از قسمت كنگره‌ای تزئينات گچی مقرنس ديده می‌شود. ارتفاع فعلی برج از کف پارک ۱۵.۴ متر می‌باشد. ارتفاع اصلی آن در گذشته در حدود ۲۱ متر بوده و در طول زمان بر اثر فرسایش خاک، برف و باران، محوطه‌سازی غیراصولی پارک و کوتاهی مسئولان میراث فرهنگی بخش‌هایی از آن تخریب شده‌است. این اثر تاریخی در مهرماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

برج کبوترخانه (یا کبوترخان) میبد در جنوب شرقی باروی قدیمی شهر میبد (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در محل کنونی فرمانداری میبد واقع شده و قدمت بنای آن مربوط به دوره قاجاریه می‌باشد. کبوترخانه سازه‌ای خشتی و کاه‌گلی است که در آن محل‌هایی جهت استراحت و لانه‌سازی پرندگان مهاجر و اهلی (و از جمله کبوتر) تعبیه شده و فضولات به جا مانده از آنها جهت استفاده در کشاورزی جمع‌آوری می‌شده‌است. بنای این کبوترخانه با ارتفاع در حدود ۸ متر به صورت استوانه‌ای ساخته شده و دارای تزئینات قطاربندی آجری و گچی است که مانع تردد سایر مهاجمان به داخل برج می‌شود. این برج دارای پوشش گنبدی شش ضلعی است و در بام آن ۴ ستون کوچک با ارتفاع ۱/۵ متر و شبیه به میل راهنما وجود دارد. نوارهای گچی اطراف دیوار، تله مارگیر، گنبد کنگره‌ای و طاق‌بندی با گچ‌بری‌های خاص از دیگر ویژگی‌های این کبوترخانه محسوب می‌شود. این اثر تاریخی در آذرماه سال ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

زندان اسکندر (یا مدرسه ضیائیه) در مجاورت بقعه دوازده امام در محله فهادان شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و در حقیقت مدرسه‌ای با حدود ۸ قرن قدمت است که بین سال‌های ۶۳۱ تا ۷۰۵ هجری توسط ضیاءالدین حسین رضی و فرزندانش بنا گردیده‌است. گنبد این بقعه (با ارتفاع ۱۸ متر) دارای گچ‌بری‌ها و تزئینات طلایی و لاجوردی رنگ بوده و در طول سالیان متمادی بخش اعظم تزئینات آن از بین رفته‌است. معماری این سازه تاریخی دارای خصوصیات دوره حمله مغولان به ایران می‌باشد و در آن هیچگونه تزئینات کاشی‌کاری به چشم نمی‌خورد. اندازه طول هر یک از اضلاع چهار دیوار گنبد ۸/۸ متر و فاصله دهانه آن ۵/۹ متر است. متأسفانه از کتیبه‌های چهار دیوار داخل گنبد اثر چندانی بر جای نمانده اما خطوط کوفی به کار رفته در آنها مشهود بوده و به خطوط گنبد هشت، مدرسه شاه‌کمالیه و بقعه فهادان شبیه می‌باشد. شبستان مدرسه دارای محراب بوده و در اطراف صحن آن رواق‌هایی ساخته شده‌است. از بخش‌های دیگر این بنا می‌توان به وجود چاهی با قطری حدود ۲ متر در وسط حیاط مدرسه اشاره نمود که به سردابی به عمق ۵ متر منتهی می‌گردد. در خصوص نام این بنا روایت‌های غیرمستندی وجود دارد که قدمت ساخت آنرا به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران نسبت می‌دهد که در طی آن از این بنا به عنوان زندان استفاده می‌شده‌است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت آقازاده در محله دروازه (میدان ابرقو) شهر ابرکوه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجاریه و متعلق به یکی از روحانیون ثروتمند ابرکوه به نام سیدمحمدحسین مجتهدابرقویی بوده‌است. مساحت این عمارت ۸۲۰ مترمربع بوده و ساختمان‌های آن در سه جبهه مختلف ساخته شده‌اند تا ساکنین خانه بر اساس شرایط آب و هوایی فصل‌های مختلف سال در بخش‌های مختلف آن ساکن شوند. پلان اتاق جنوبی خانه به صورت صلیبی بوده و عمارت دارای یک حیاط مرکزی با حوض سنگی بزرگی است که در وسط حیاط آن قرار دارد. بادگیر دو طبقه این خانه (با ارتفاع ۱۸ متر و مساحت ۱۸ مترمربع) یکی از بادگیرهای اصیل و زیبای ابرکوه محسوب می‌گردد و در دهانه بادگیر ۱۹ دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دوم هماهنگی و ارتباط داشته و می‌تواند تنظیمات هوا را حتی در زمانی که هیچ بادی نمی‌وزد، انجام دهد. این بادگیر برخلاف اکثر بادگیرهای منطقه دارای کلاه‌فرنگی (به صورت مقرنس‌کاری شده) است و به نحوی طراحی شده که نور آسان‌تر وارد خانه شود و فضای خانه روشن‌تر جلوه کند. این اثر تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از سال ۱۳۹۳ اسکناس‌های ۲۰ هزار ریالی با طرحی از نمای این خانه تاریخی در ایران منتشر می‌شوند. برای بازدید از وب‌سایت عمارت آقازاده اینجا را کلیک نمایید.

عمارت تقدیری در خیابان حائری شهر اردکان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. ساخت این خانه مربوط به دوره تاریخی قاجار بوده که توسط یکی از تجار اردکان به نام تقدیری در بافت قدیم محله درب‌قلعه اردکان قرار گرفته‌است. مصالح به کار رفته در بنا شامل خشت، گل، آجر و سبک معماری آن مانند معماری سنتی مناطق کویری ایران، به صورت چهار وجهی همراه با یک حیاط مرکزی است و ساختمان آن از دو بخش اعیان‌نشین و نوکرنشین تشکیل شده و اتاق‌های پنج دری و سه دری به همراه شیشه‌های رنگارنگ و کوچک از مشخصه‌های معماری بنا محسوب می‌شود. این اثر تاریخی در دی ماه سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت رسولیان مربوط در کوچه شهید صدوقی خیابان امام خمینی شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. بنای این خانه با قدمتی در حدود ۱۱۰ سال مربوط به دوره قاجار بوده و مساحت آن بالغ بر ۱۵۰۰ مترمربع می‌باشد. پلان این عمارت شامل دو بخش متمایز بیرونی و اندرونی است. حیاط بیرونی محل پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم بوده و اتاق بزرگ ارسی با شیشه‌های رنگی، حوض‌خانه، تالار زیرزمین و بادگیر فضای اصلی بخش بیرونی را تشکیل می‌دهند. بخش اندرونی شامل یک حیاط خصوصی، اتاق‌های سه دری ارسی، تالار، کلاه‌فرنگی و بادگیر است که پیرامون حیاطی بزرگ و مشجر با حوضی وسیع در میان آن قرار گرفته است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۶۹ توسط مالک وقت آن (احمد رسولیان) برای تشکیل دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد وقف شده و در دی‌ماه سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. آرامگاه دکتر محمدکریم پیرنیا (که از او به عنوان پدر معماری سنتی ایران یاد می‌شود) در این عمارت قرار دارد.

عمارت قصر آیینه در خیابان آیت‌الله کاشانی و روبروی پارک هفت‌تیر شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. بنای این مجموعه در سال ۱۳۲۰ خورشیدی جهت استفاده به عنوان مهمانسرای خصوصی توسط یکی از تجار ثروتمند یزدی به نام رضا صراف‌زاده ساخته شده‌است. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ این بنا توسط بنیاد مستضعفان و جانبازان مصادره گردید و این مصادره حدود دو دهه تداوم داشت. با روی کار آمدن دولت میانه‌روی سیدمحمد خاتمی، در سال ۱۳۷۷ این عمارت به سازمان میراث فرهنگی تحویل و کاربری آن به موزه تغییر داده شد. مساحت کل عمارت ۸۱۷۴ مترمربع و زیربنای آن ۸۳۷ مترمربع می‌باشد. سبک معماری به کار رفته در بنا ترکیبی از معماری‌های سنتی ایرانی و اروپایی است و در آن اتاق‌هایی رو به استخر یا نشیمن بهاری، اتاق خواب، قسمت شاه‌نشین و حوض‌خانه مشاهده می‌شود. تزئینات اتاق‌ها شامل گچ‌بری و نقاشی روی دیوار و آینه‌کاری است و بخش حوض‌خانه بنا بیشترین تزئینات را دارد. درها و پنجره‌ها چوبی و مشبک با شیشه‌های رنگی است و پنجره‌ها به وسیله لولاهای جدا شونده به صورت ساده و رنگی در می‌آیند. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

عمارت لاری‌ها در محله فهادان شهر یزد (مرکز استان یزد) و در مجاورت عمارت کلاه‌فرنگی واقع شده‌است. این خانه در دوره قاجاریه و در سال ۱۲۴۸ خورشیدی بنا شده و مالک آن شخصی به نام محمدابراهیم لاری بوده‌است و به همین خاطر در یزد به خانه لاری‌ها شهرت یافته‌است. کاربری این عمارت در گذشته به عنوان خانقاه پیروان طریقت صوفی نعمت‌اللهی بوده‌ اما در طول زمان خسارات فراوانی به آن وارده شده‌است. در سال ۱۳۶۳ سازمان میراث فرهنگی این بنای تاریخی را از صاحب وقت آن (علی یزدی‌نژاد) خریداری کرد و آنرا مرمت و بازسازی نمود. عمارت لاری‌ها شامل شش باب خانه با معماری خاص خانه‌های کویری است و مساحت آن حدود ۱۷۰۰ مترمربع (با زیربنای ۱۲۰۰ مترمربع) می‌باشد. این مجموعه با برخی از بناهای تاریخی دیگر شهر مانند مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)، بقعه سیدگلسرخ و برج و باروی تاریخی (قلعه کهنه) یزد همجوار بوده و از جمله جنبه‌های معماری آن می‌توان به بادگیر، درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی‌شده اشاره کرد. این اثر تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و مالکیت فعلی آن سازمان اسناد و کتابخانه ملی بوده و از آن به عنوان مرکز اسناد استان یزد بهره‌برداری می‌شود.

قلعه رباط سریزد (یا فرافر) در روستای سریزد (از توابع بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) و در ۴۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. قدمت این قلعه در حدود ۸۰۰ سال و به دوره سامانی تخمین زده شده و بنای آن در سه طبقه در زمینی به مساحت ۷۷۹۰ متر و متشکل از ۴۶۸ حجره و با استفاده از خشت خام ساخته شده‌است. پلان این قلعه از خارج شامل دیواری به ارتفاع ۲ متر گرداگرد ساختمان اصلی است که قبلاً دارای ارتفاع بیشتری بوده و خندقی به عمق ۲ متر و عرض ۵ تا ۶ متر در اطراف قلعه، حصار و باروی قلعه که ارتفاعی در حدود ۶ تا ۷ متر دارد و گرداگرد قلعه را فرا گرفته و دارای ۹ برج دیده بانی مدور به ارتفاع ۸ تا ۹ متر در گوشه‌ها و میانه اضلاع می‌باشد. این قلعه کاربری نظامی نداشته و از آن به عنوان انباری جهت پنهان‌سازی و نگهداری غلات، جواهرات و اشیاء قیمتی، طلا و پول استفاده می‌شده‌است. از این رو با توجه به قدمت قلعه می‌توان آن را جزو اولین صندوق‌های امانات ایران و جهان قلمداد کرد. درب اصلی قلعه که در حال حاضر تخریب شده‌است داری عملکردی دو منظوره بوده که از بالا به پایین باز و بسته می‌شده و به هنگام باز شدن روی خندق پیرامون قلعه قرار گرفته و علاه بر ماهیت حفاظتی به عنوان پل ارتباطی با آن سوی خندق هم کاربرد داشته‌است. این اثر تاریخی در خردادماه سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قلعه رحمت‌آباد در روستای رحمت‌آباد (از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد در استان یزد) و در ۱۰ کیلومتری شرق شهر یزد واقع شده‌است. این قلعه در سال ۱۲۱۷ خورشیدی و در اواسط دوره تاریخی قاجار بنا شده و مالک اولیه آن شخصی به نام ابوالقاسم دشتی بوده‌است. شاحص‌ترین بخش معماری قلعه، دروازه ورودی و عمارت اربابی آن (واقع در ضلع جنوبی بنا) می‌باشد كه با آجر ساخته شده‌است. در گذشته و در گرداگرد این قلعه ۴ برج نگهبانی به ارتفاع حدود ۱۰ متر به همراه دیوارهای چینه‌ای با ارتفاع ۹ متر وجود داشته اما در حال حاضر تنها ۲ برج دیده‌بانی و قسمتی از حصار ضلع جنوبی قلعه باقی مانده‌است. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه ستی‌پیر (اسدان یا هستبندان) در محله مریم‌آباد شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. بنای این قلعه مربوط به دوره قاجار بوده و کاربری آن زیارتگاه زرتشتیان می‌باشد. این قلعه دارای چاه آبی است که در باورهای زرتشتی محل دفن یکی از نوادگان یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه کهنه یزد (که به برج و باروهای یزد هم مشهور است) یکی از محله‌های تاریخی شهر یزد (مرکز استان یزد) محسوب می‌شود که در بافت تاریخی این شهر و در ۳ بخش در حدفاصل محله‌های سیدگل‌سرخ و فهادان (مربوط به دوره آل‌کاکویه دیلمی در قرن پنجم هجری)، شاهزاده فاضل و قلعه کهنه (مربوط به دوره آل‌مظفر در قرن هشتم و نهم هجری) و مالمیر (مربوط به دوره اتابکان یزد بین قرون ششم تا هشتم هجری) واقع شده‌است. این مجموعه آثار تاریخی در آذرماه سال ۱۳۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما به دلیل کوتاهی مسئولان وقت استان و شهر یزد در سالیان متمادی متحمل خسارات بسیاری شده‌است.

قلعه مروست در نزدیکی شهر مروست (از توابع شهرستان خاتم در استان یزد) و بر روی یک تپه باستانی به ارتفاع حدود ۶ متر و با وسعتی نزدیک به ۸۰۰۰ هزار مترمربع واقع شده‌است. قدمت قلعه مروست به قرن هفتم هجری تخمین زده می‌شود اما آثار تایخی به جا مانده در سطح محوطه مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف مانند اشکانيان، ايلخانيان و صفويه می‌باشند. مصالح به کار رفته در بنای قلعه شامل خشت و گل و آجر بوده و پلان آن به صورت یک ذوزنقه با پایه مربع به همراه ۳ برج مدور در ۳ گوشه قلعه است و سردر ورودی در قسمت ضلع جنوب غربی آن قرار گرفته است. این سردر در ۲ طبقه بنا شده بوده ولی امروزه سقف طبقه اول آن کاملاً فروریخته و تنها پایه‌های آن باقی مانده‌است. کنگره‌‏‏های باروهای قلعه به صورت ریتمی کار شده و هشتی این بنا با یک پلان ۸ ضلعی امکان ورود و خروج به قلعه، دسترسی به بام و دالان ورودی را فراهم می‌‎‎آورد. همچنین در گذشته و تا حدود صد سال قبل خندقی فضای پیرامون قلعه را در بر گرفته یوده‌است. این اثر تاریخی در دی‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه خرانق در روستای خرانق (از توابع شهرستان اردکان در استان یزد) و در ۸۵ کیلومتری شمال شهر یزد و در حاشیه جاده یزد ـ طبس واقع شده‌است. قدمت قلعه و برج و باروی آن به دوره تاریخی ساسانی تخمین زده شده و مساحت آن ۱/۱ هکتار می‌باشد. دیواره‌های قلعه از خشت و گل و سقف‌ها از تیرهای چوبی، حصیر و پوشال ساخته شده‌است. قلعه دارای ۶ برج نگهبانی و ۴ دروازه و حصارهایی در اطراف می‌باشد و از ویژگی‌های آن می‌توان به کوچه‌های پیچ در پیچ (که برای غافلگیر کردن راهزنان مورد استفاده قرار می‌گرفته) و قرار گرفتن ٨٠ باب خانه ۲ یا ۳ طبقه با سقف‌های گنبدی و گهواره‌ای در درون قلعه (که متناسب با موقعیت اقتصادی و اجتماعی قلعه‌نشینان ساخته شده‌اند) اشاره کرد. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. بنای شاخص دیگر منارجنبان خرانق می‌باشد که پیکره بنای آن تماما خشتی است و اثری از کاشی‌کاری و تزئینات دیگر به چشم نمی‌خورد و سازه آن با ارتفاع  ۱۵ متر در ۳ طبقه بنا شده‌است. این منارجنبان متعلق به به دوره تاریخی ساسانی راه‌پله‌هایی برای بالا و پایین آمدن داشته و در گذشته به عنوان فانوس‌خانه و برج دیده‌بانی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. سومین اثر شاخص روستا پل باستانی خرانق (متعلق به دوره تاریخی اشکانی) است که هدف از بنای آن تنها انتقال آب از یک ساحل به ساحل دیگر رودخانه کال در مجاورت روستا بوده‌است.

قعله مهرپادین در ۴ کیلومتری غرب مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در بافت قدیم محله مهرآباد در مجاورت جاده یزد ـ کرمان و ۳۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. قدمت بنای قلعه به دوره آل‌مظفر (قرن هشتم هجری) تخمین زده شده و در زمینی به طول ۱۶۰ و عرض ۱۴۸ متر در میان باغات میوه و زمین‌های کشاورزی قرار گرفته‌است. این قلعه دارای ۲ حصار و باروی دفاعی و ۹ برج مدور بوده و اطراف آن با خندق احاطه شده و فضاهای داخلی نیز در ۲ حصار به ارتفاع ۶.۵ متر محصور شده‌اند. هر دو حصار به صورت چینه‌ای و با استفاده از خشت و گل ساخته شده و بخش فوقانی آنها فرم و شکل کنگره‌ای دارد. برج‌های حصار درونی با ارتفاع تقریبی ۸.۵ متر دارای تیرکش‌ها و روزنه‌هایی است که به منظور محافظت از قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. درب ورودی چوبی و تزئین شده با گل‌میخ‌های فلزی ‌است و سردر ورودی به صورت قوسی و نیزه‌دار است و آرابه‌های برجسته با نقوش هندسی در اطراف آن دیده می‌شود. بین حصار بیرونی و درونی فضای هشتی با پوشش ۴ بخشی قرار دارد که بخش زیرین آن انباری بوده‌است. درون قلعه فضاهای دیگری مانند اصطبل، حاکم‌نشین، عام‌نشین و فضاهای عمومی و مذهبی به چشم می‌خورد. این اثر تاریخی با وجود ثبت در فهرست آثار ملی (در سال ۱۳۸۱) تقریباً به حال خود رها شده و با وجود مرمت‌های جزئی در سال‌های اخیر مورد استفاده غیرمجاز اهالی منطقه قرار دارد.

قلعه نارین (نارنج قلعه یا دژ دالان) در فلکه شهرداری شهر میبد (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) در حد فاصل جاده ری ـ کرمان و در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد بر روی تپه‌ای به ارتفاع ۲۵ متر واقع شده‌است. نارین قلعه عنوان بنایی است که در عهد باستان به صورت یک دژ تو در تو ساخته می‌شده‌است و نمونه‌های آن را امروزه در برخی از مناطق ایران مانند اردبیل، سردرود، نائین و میبد می‌توان مشاهده کرد. قدمت نارین قلعه میبد به دوره‌های تاریخی اشکانی و ساسانی تخمین زده می‌شود و شواهد یافته شده در کاوش‌های این محوطه انجام تعمیراتی در دوره تاریخی آل‌مظفر (قرن هشتم هجری) را نشان می‌دهد. مساحت این قلعه ۳ هکتار و معماری آن در ۷ طبقه و همراه داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد بوده‌است. قطر پایین‌ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى‌گرفته ۵ متر و در بعضى قسمت‌ها تا ۲۰ متر هم بوده‌است. نارنین قلعه ۴ برج گرد بلند دارد و آنچه امروزه از آن باقی مانده قسمت مرکزی بنای قلعه است که در آن نشانه‌هایی از برج‌ها و باروهای کوشک (روستای کوچک) درون قلعه مشاهده می‌شود. پیرامون حصار قلعه و بالاى برج‌های آن كنگره‌های ۷ پله‌ای مشاهده می‌شود که نمادی از ۷ فلک و ۷ آسمان می‌باشند. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قلعه هرفته (یا قلعه خوش‌طرح) در ۲۰۰ متری روستای هرفته (از توابع بخش مرکزی شهرستان مهريز در استان یزد) و در ۵ کیلومتری شرق شهر مهریز واقع شده‌است. بنای این قلعه (با قدمتی در حدود چهارصد سال) متعلق به دوره تاریخی زندیه بوده و در ساختمان آن از ملات گل و خشت استفاده شده‌است. معماری قلعه تركيبی از چهار برج، سردر ورودی مرتفع و حصار پيرامونی است و تزئينات زيبا و هندسه‌ای آن برای گردشگران علاقه‌مندان به آثار تاریخی جالب توجه است. در داخل قلعه نيز فضاهای مسكونی به شكل اتاقهایی با پوشش گهواره‌ای و فضاهای خدماتی و جانبی با انواع پوشش‌های گردپوش، محورهای عرضی قلعه را شكل داده و از طريق محورهای ارتباطی مجاور خود به محور اصلی قلعه مرتبط می‌‏شود. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

قنات باغ زارچ در بخش زارچ (از توابع شهرستان یزد در استان یزد) واقع شده‌است. مبدأ این قنات تاریخی در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد شده از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیرچقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع، از شهر یزد خارج و به طرف زارچ حرکت می‌کند. این قنات از ۳ شاخه جدا از هم به نام‌های قنات شیرین، قنات ابراهیم خویدکی (که امروزه هر دو خشک شده‌اند) و قنات شور (طویل‌ترین قنات جاری دنیا با ۷۲ كيلومتر آب‌دهی) تشکیل شده و در طول مسیر شاخه‌های این قنات بیش از بیش از ۱۰۰۰ میله چاه توسط کشاورزان حفر شده‌است. شاخه شور قنات زارچ از پایاب مسجد جامع یزد می‌گذرد و این پایاب ۶۰ پله دارد که دسترسی به آب قنات را میسر می‌نماید. یکی از ویژگی‌های قنات زارچ مقطع مربعی چاه‌های آن است که قدمت آن را به قبل از دوران اسلامی (که حفاری چاه با مقطع بیضوی و یا دایره‌وار انجام می‌گرفته) نسبت می‌دهد. تا ۵۰ پیش آب‌دهی این قنات بيش از ۱۵۰ ليتر در ثانيه بود اما به دليل حفر بی‌رويه چاه‌های عميق و نيمه عميق در حريم آبی قنات، آب‌دهی آن به شدت كاهش يافته است. این اثر تاریخی در تیرماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران و به همراه ۱۰ قنات دیگر به عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو در ژوئیه ۲۰۱۶ به ثبت رسیده‌است.

رباط یا کاروانسرای زین‌الدین مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) در کیلومتر ۶۰ جاده یزد ـ کرمان و در فاصله ۵۰۰ متری از جاده واقع شده و از بناهای مربوط به دوره تاریخی صفویه است که در قرن دهم هجری به دستور زین‌الدین گنجعلی‌خان ریگ (حاکم وقت کرمان) و به فرمان شاه عباس صفوی ساخته شده‌است. رباط زین‌الدین تنها بنای کاروانسرایی مدور ایرانی است که در گذشته کاربری نظامی داشته و امروزه با حفظ معماری پیشین از آن به عنوان هتل استفاده می‌شود. مصالح به کار رفته در بنا شامل گچ و آجر می‌باشد و پلان آن به شکل دایره بوده و از مشخصه‌های بارز می‌توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد. این کاروانسرا دارای پنج برج نیم‌دایره است که به دیواره ۸ متری آن پیوسته‌اند. پس از سردر نسبتاً پهن ضلع جنوبی، هشتی و سپس صحن ۱۲ ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق‌های سکودار و در انتهای هر رواق اتاق‌هایی مشابه دیده می‌شود. در طرفین هشتی ورودی و پشت اتاق‌ها، راهروهای وسیع و طولانی قرار دارد که اصطبل چهارپایان بوده‌است. فضای ضلع شمالی بنا کاربری حاکم‌نشین داشته و دارای سقف بلند با کاربندی است و در کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام آن ترکیب انحنای برج و دیواره‌ها مشاهده می‌شود. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کاروانسرای شاه‌عباسی علی‌آباد در نزدیکی مزرعه علی‌آباد (از توابع شهرستان مهریز در استان یزد) در کیلومتر ۳۵ جاده یزد ـ کرمان واقع شده‌است. ساخت این کاروانسرا در دوره قاجار و به دستور معارف‌دوست محمدولی‌میرزا (پسر فتحعلی شاه قاجار) انجام پذیرفته‌است. پلان کاروانسرا مربع شکل و از نوع ۴ ایوانی بوده و بنای آن از سمت جاده دارای ۱۴ صفه بوده و ۴ برج در گوشه‌های آن قرار گرفته‌است. مصالح به کار رفته در بنا شامل خشت و آجر بوده و بلندی دیوارهای این کاروانسرا ۵ متر و مساحت آن حدود ۴۰۰۰ مترمربع می‌باشد. این اثر تاریخی در آذرماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

کاروانسرا یا رباط قلعه خرگوشی در بیابانی به همین نام در جنوب باتلاق گاوخونی در ۶۰ کیلومتری شهر عقدا (از توابع شهرستان اردکان در استان یزد) واقع شده‌است. این بنا از آثار دوره تاریخی صفویه است و ساخت آن به دستور شاه عباس صفوی انجام شده‌است. مصالح به کار رفته در بنا شامل سنگ گرانیت و آجر بوده شده و پلان آن مربع شکل و در ابعاد ۸۰×۸۰ متر می‌باشد. این کاراوانسرا دارای یک مخزن آب به صورت آب‌انبار است که در وسط آن واقع شده و دیگر سازه‌ها شامل صفه‌ها، حجره‌ها و اصطبل می‌باشند. دیواره روی پشت‌بام، ۲ متر پهنا داشته و سردر آن در ۲ طبقه ساخته شده‌است. در داخل رباط ۱۸ صفه وجود دارد و در گوشه‌های آن، ۴ مدخل برای ورود به اصطبل دیده می‌شود. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. از جمله جاذبه‌های منحصر به فرد این کاروانسرا کتیبه سردر ورودی بوده که بر روی ۱۵ قطعه سنگ سبزرنگ به طول ۸ متر و عرض ۶۰ سانتی متر و در ۳ ضلع مدخل نصب شده بوده‌است. پس از چندین نوبت سرقت بخش‌هایی از این کتیبه، در پاییز سال ۱۳۹۰ با تصمیم سازمان میراث فرهنگی بقایای کتیبه مذکور (که به خط علی‌رضا عباسی خطاط معروف عصر شاه عباس صفوی مزین است) در محل دیگری نگهداری می‌گردد. بهترین راه دسترسی و بازدید از کاروانسرای قلعه خرگوشی از طریق جاده قدیمی یزد ـ اصفهان در مسیر اردکان به نائین و از طریق روستای سرو علیا می‌باشد.

کاروانسرای شاه‌عباسی میبد در بلوار قاضی میرحسین شهر میبد (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. قدمت این کاروانسرا بر اساس سنگ‌نوشته ورودی آب انبار کـُلار در همسایگی آن به سال ۱۰۷۰ هجری و دوره تاریخی صفویه تخمین زده شده‌است؛ هرچند که معماری بنای آن سبک و سیاق قاجاری داشته و با شيوه چهار ايوانی و با آجر ساخته شده و شامل بخش‌های ساباط، ايوان‌های بيرونی، هشتی ورودی، حياط مرکزی، حوض‌خانه، مهتابی و چهار هشتی، چاپارخانه، فضاهای سرپوشيده خاوری و باختری و ۱۰۰ حجره می‌باشد. این کاروانسرا به دلیل قرار داشتن در کنار دژ شهر امنیت کامل داشته و به همین علت بنای آن فاقد عناصر دفاعی مانند برج و بارو می‌باشد. این اثر تاریخی در مردادماه سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. امروزه در سالن شرقی این مجموعه به منظور معرفی و حفاظت از زیلوهای تاریخی میبد موزه زیلو دایر گردیده که در آن زیلوهایی با قدمتی بالغ بر ۵۰۰ سال در معرض بازدید عموم قرار گرفته‌است. همچنین با هدف تأمین رفاه و آسایش گردشگران در سالن غربی این مجموعه رستوران و کافی‌شاپ دایر شده‌است.

کنیسه کمال مربوط در کوچه مشروطه در ابتدای خیابان مسجدجامع یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. قدمت این بنا به دوره تاریخی صفویه تخمین زده شده و دارای بخش‌های مختلفی چون زمستان‌خانه، تابستان‌خانه، اتاق‌های نگهداری تورات و رواق‌هایی با ازاره‌های آجرچینی شده است و تزئینات لاجوردی آنها به معماری فضا زیبایی خاصی بخشیده‌است. در وسط بنا یک سکوی هشت ضلعی آجری مشاهده می‌شود که محل ایستادن خاخام (روحانیون کلیمی) برای عبادت می‌باشد. کتیبه‌هایی به خط و زبان عبری از جمله آثار بر جای مانده در این بنا است. این اثر تاریخی در مهرماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. در ابتدای پاییز سال ۱۳۸۴ در طی چندین فقره سرقت تعداد ۹ جلد از تورات‌های قدیمی موجود در این کنیسه توسط قاچاقچیان اشیای عتیقه از آن خارج شدند که خوشبختانه با دستگیری سارقان در آذرماه همان سال این عملیات نافرجام ماند و کتب مسروقه به موزه کنیسه بازگردانده شدند.

بقعه یا گنبد دوازده امام در مجاورت زندان اسکندر در محله فهادان شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و قدیمی‌ترین بنای تاریخی این شهر بر پایه و شواهد و اسناد تاریخی محسوب می‌شود. قدمت این بنای آجری به دوره تاریخی آل‌کاکویه (حدود سال ۴۲۹ هجری) بر می‌گردد و بر اساس نوشته‌های کتیبه رنگی موجود بر دیوار گچی جانب شرقی ساخت بنا به دستور ۲ تن از فرماندهان دستگاه حکومتی علاءالدوله دیلمی به نام‌های ابویعقوب اسحق و ابومسعود بهشتی انجام گرفته و مشخص نیست تغییر نام به دوازده امام از چه عصری بوده‌است. معماری این بقعه دارای در ۲ لته کوتاهی است و بدنه گنبد یک ۴ ضلعی است که به ۸ ضلعی تبدیل می‌شود و گنبد روی ۸ ضلعی قرار دارد. پوشش سقف بقعه از داخل گچ‌بری ساده است و دور تا دور آن با کتیبه کوفی رنگی تزئین شده است. در گوشه‌های بنا گوشواره‌ها و داخل آنها درگاهی‌هایی قرار داشته و نور این بقعه به وسیله پنجره‌هایی که در ۴ طرف آن تعبیه شده، تأمین می‌گردد. این اثر تاریخی در تیرماه سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

گنبد عالی (یا گنبد علی) در شهر ابرکوه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در ۱۳۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. قدمت این بنا به دوره تاریخی سلجوقی نسبت داده شده و مصالح به کار رفته در آن شامل سنگ و ملات ساروج می‌باشد. معماری این سازه تاریخی ۸ گوش بوده که بر روی کرسی ۴ گوش ساخته شده و شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرق‌چین می‌باشد. ارتفاع بنا ۲۲ متر ، ارتفاع بخش آسمانه از درون بنا ۱۲ متر و ارتفاع کرسی بنا از روی زمین ۲ متر می‌باشد. بر بدنه ساختمان ۳ رج چفدآویز زیرپایه گنبد و کتبیه‌ای به خط کوفی در پای گلوی گنبد مشاهده می‌شود که حروف آن توسط آجر تراش‌خورده و نصب شده‌است. این بقعه آرامگاه یکی از شاهزادگان دیلمی به نام عمیدالدین شمس‌الدوله علی‌هزاراسب است که به دستور فرزندش فیروزان در سال ۴۳۹ خورشیدی ساخته شده‌است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

محوطه تاریخی خان یزد مجموعه‌ای از چندین سازه متعلق به دوره قاجاریه است که در حدفاصل محله لب خندق، خیابان قیام و جاده قدیم یزد ـ تفت در شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و ساخت همه آنها به دستور محمدتقی‌خان بافقی (حاکم وقت یزد) انجام گرفته‌است. نخستین بخش از این مجموعه میدان خان و بازارهای اطراف آن می‌باشد که در ضلع جنوبی خیابان قیام واقع شده و پيش روى دکان‌های آن سايبان راهرو گونه‌اى و سردرهای هلالى شکل ساخته شده و به قيصريه و مسجد ريگ منتهی می‌شود. بخش دیگر حمام خان (یا گرم‌خانه نور) است که در سال ۱۱۷۶ خورشیدی در زمینی به مساحت ۱۱۷۰ مترمربع و زیربنای ۹۰۰ مترمریع بنا گردیده و شامل بخش‌های گاوروتون، شاه‌نشین و خزینه می‌باشد. امروزه از بنای مذکور به عنوان چایخانه و رستوران سنتی استفاده می‌گردد. میدان و حمام خان در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. مجموعه بعدی بازار خان است که با طول ۲۷۴ متر و حجره‌هایی با ارتفاع بین ۴ تا ۶ متر در محله لب خندق واقع شده و مصالح به کار رفته در بناهای آن شامل خشت، گل، آجر و ملات گچ می‌باشد. مجموعه بعدی باغ خان است که در جاده قدیم یزد ـ تفت واقع شده و به مانند اکثر باغ‌های تاریخی، دارای عمارت شاه‌نشین، آب انبار، ساباط، قهوه‌خانه و اصطبل می‌باشد. بازار خان و باغ خان به ترتیب در اردیبهشت‌ماه سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

محوطه تاریخی زردُگ (یا زردک) شامل چند سازه متعلق به دوره پس از حمله اعراب به ایران است که در روستای زردُگ (از توابع بخش مرکزی شهرستان اردکان) و در ۱۰ کیلومتری شمال اردکان واقع شده‌اند. شاخص‌ترین بنا مسجد زردک (یا گنج گلین) می‌باشد که ساخت آن به قرن ۸ هجری تخمین زده شده و قدیمی‌ترین مسجد اردکان نیز قلمداد می‌گردد. گنبد این مسجد بر روی ۴ ستون استوار بوده و در ۲ طرف محراب ۷ لایه گچ مشاهده می‌شود. برای نماسازی دیواره‌های حیاط مسجد از ملات ساروج استفاده شده و در ضلع شرقی آن دالانی به طول ۹ متر و عرض ۳ متر وجود دارد كه به خانقاه مشهور و محل استراحت مسافران بوده‌است. این اثر تاریخی در مهرماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. اثر شاخص دیگر قلعه زردگ (مربوط به دوره قاجاریه) است که به دلیل کوتاهی در تعیین حریم در سالیان متمادی بخش‌های زیادی از آن تخریب شده و مورد تعرض اهالی منطقه قرار گرفته‌است. این قلعه دارای ۴ برج بوده که ۲ برج آن کاملاً از بين رفته و ۲ برج دیگر در معرض تهدید قرار دارند. ميدان ميانی قلعه هم به صورت غیرمجاز به عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قلعه در مردادماه سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. مجموعه بعدی آب‌انبارهای زردگ می‌باشند که بین دوره‌های صفویه تا پهلوی احداث شده‌اند و شاخص‌ترین آنها آب‌انبار چهاربازار است که ساختمان آن متشکل از یک گنبد با ۳ بادگیر و یک راه‌پله طولانی تا عمق زمین می‌باشد. این اثر تاریخی در دی‌ماه سال ۱۳۸۷ و سایر آب‌انبارهای زردگ در اسفندماه همان سال در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.

محوطه تاریخی مارکار مجموعه‌ای از چندین سازه متعلق به دوره پهلوی است که در ابتدای خیابان کاشانی در محله تل شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و شامل مدرسه، پرورشگاه، برج ساعت و آب‌انبار می‌باشد. این مجموعه با سرمایه یک بازرگان پارسی ساکن هند به نام پشوتن‌جی دوسابایی مارکار ساخته شده و در سال ۱۳۱۳ خورشیدی افتتاح گردید. البته مدارس مارکار قبل از اتمام پروژه اصلی و در بهمن‌ماه سال ۱۳۰۶ خورشیدی تأسیس شده‌است. پرورشگاه مجموعه مارکار برخلاف باور عمومی، خوابگاهی شبانه‌روزی برای اسکان دانش‌آموزان بی‌بضاعت اطراف شهر بدون الزام به پرداخت شهریه بوده و استفاده از آن مخصوص زرتشتیان نبوده و بسیاری از ایرانیان زرتشتی و غیر زرتشتی از امکانات این مرکز استفاده نموده‌اند. مدتی پس از مرگ مارکار سرپرستی مؤسسات و موقوفات او در آذرماه سال ۱۳۵۳ به انجمن زرتشتیان تهران واگذار گردید و با تشخیص این نهاد در زیرزمین پرورشگاه مارکار موزه‌ای به نام موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان جهت آشنایی بازدیدکنندگان با آداب و رسوم زرتشتیان ایجاد شده‌است معماری بناهای این محوطه به گونه‌ای است که بیشترین بهره را از نور خورشید ببرد و انرژی زیادی در آن محفوظ بماند. مجموعه مارکار برای تأمین آب مورد نیاز خود از آب‌انبار، گاورو، پاکنه و راه قنات استفاده می‌کرده که امروزه تمامی آنها قابل بازدید می‌باشند. این مجموعه تاریخی در آبان‌ماه سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

مسجد جامع فهرج در روستای فهرج (از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد در استان یزد) و در جاده یزد ـ کرمان واقع شده‌است. قدمت این سازه تاریخی به نیمه اول قرن اول هجری تخمین زده شده و از این رو یکی از قدیمی‌ترین مساجد در سطح منطقه و جهان محسوب می‌شود. معماری این مسجد به شیوه بناهای دوره تاریخی ساسانی است و دارای هشت ستون بزرگ و یک شبستان کوچک می‌باشد. برای آرايش نما، از طاقچه‌های كوچک با پوشش شكنجی و نقش‌های دالبری (مشابه كنگره‌های تخت‌جمشيد) استفاده شده‌است. منار گلی بین قرون سوم تا پنجم هجری به بنای اصلی اضافه شده و در شبستان آن هیچ اثری از محراب، گنبد، کتیبه، کاشی‌کاری و سایر تکلف‌های مسجدسازی در شیوه معماری اسلامی دیده نمی‌شود. از ویژگی‌های جالب این بنا طرح درهایی با نقوش ساسانی است که بر دیوارهای مسجد برجای مانده‌است. مصالح به کار رفته در ساختمان مسجد شامل خشت و گل بوده و تزئینات گچی بعدها به بنای اصلی افزوده شده‌است. میان‌سرای مسجد از جنوب به سه دهانه شبستان، از شرق و غرب هر یک به دو دهانه ایوان و از سمت شمال به چهار صفه محدود می‌شود. پوشش صفه‌ها ساده و به شکل نیم‌گنبد است. درحال حاضر مسجد صرفاً کاربرد بازدید و گردشگری دارد. این بنای تاریخی در آذرماه سال ۱۳۴۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

مسجدجامع یزد (یا مسجدجامع کبیر یزد) در محله دروازه‌شاهی در انتهای ‌خیابان مسجدجامع شهر یزد‌ (مرکز استان یزد) واقع شده و یكی از شاهكارهای بدیع معماری ایرانی به شمار می‌آید. بنای اولیه مسجد متعلق به دوره تاریخی آل‌كاكویه (قرن پنجم هجری) بوده و در دوره آل‌مظفر (قرن هشتم و نهم هجری) محدثات دیگری به آن افزوده شده‌است. متأسفانه از قسمت‌های کهن اثری برجای نمانده و آنچه که امروزه به عنوان ساختمان مسجد اعظم یزد مشاهده می‌شود در دوره‌های تاریخی تیموری، زندیه و قاجاریه نوسازی و افزوده شده‌است. معماری این بنا مرکب از یک ایوان مرتفع، گنبدخانه، ۲ شبستان و ۲ گرم‌خانه واقع در ضلع‌های شرقی و غربی شبستان‌ها می‌باشد. پلان گنبدخانه چهارگوش و مربع و گنبد مسجد دارای ۲ پوسته است و در در شبستان‌های مسجد طاق‌های سراسری (تاق و تویزه) با تزئینات کاشی‌کاری و معرق‌کاری مشاهده می‌شود. از ویژگی‌های منحصر به فرد این سازه ترکیبی می‌توان به وجود صحن بسیار وسیع (به دلیل الحاق سه مسجد تاریخی در دوره قاجاریه به یکدیگر)، سیستم ایجاد روشنایی غیرمستقیم توسط انعکاس نور از گچ گنبد و دیوارها و مناره‌های بسیار بلند (با ارتقاع تقريبی ۵۲ متر) آن اشاره کرد. این اثر تاریخی در تیرماه سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در نزدیکی آن بقعه سیدرکن‌الدین واقع شده که این اثر تاریخی نیز در آذرماه سال ۱۳۱۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته‌است.

میدان امیرچخماق (یا چقماق) در انتهای خیابات قیام و ابتدای خیابان سلمان فارسی شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و از جمله شاخص‌ترین محوطه‌های تاریخی و گردشگری یزد می‌باشد. قدیمی‌ترین سازه‌های این مجموعه متعلق به به دوره تاریخی تیموری است و به دستور امیرجلال‌الدین چقماق (حاکم وقت یزد و از سرداران شاهرخ تیموری در قرن ۸ هجری) بنا شده‌اند. مجموعه امیرچخماق متشکل از تکیه، میدان، حمام عمومی، کاروانسراها، خانقاه، قنات‌خانه و چاه آب سرد بوده و در زمان شاه‌عباس صفوی برخی از آثار آن احیاء شده‌است. در شرق میدان بازاری به نام حاجی‌قنبر وجود دارد که به دستور نظام‌الدین حاجی‌قنبر جهانشاهی (حاکم وقت یزد در دوره قراقریونلو) بنا شده‌است. تکیه امیر چخماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیر چخماق (مسجد جامع نو و یا مسجد دهوک) در آذرماه سال ۱۳۱۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. همچنین این بناها و دیگر الحاقات آن با عنوان مجموعه امیرچخماق در شهریورماه سال ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسیده‌اند. در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ پس از ۲ سال کشمکش حقوقی بین سازمان میراث فرهنگی و استانداری یزد با کمیته جستجوی مفقودین ستادکل نیروهای مسلح بدون طی مراتب قانونی لازم بقایای جنازه ۶ تن از کشته‌شدگان جنگ ایران و عراق در محوطه اصلی میدان به خاک سپرده شد و در پی آن ثبت شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو با مشکلاتی مواجه شده‌است.

محوطه تاریخی سنگ‌نگاره‌های کوه ارنان در نزدیکی روستاهای سرو، ارنان و بخ (هر سه از توابع شهرستان مهریز در استان یزد) در ۵۹ کیلومتری شهر مهریز و ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و در نزدیکی مرز استان فارس و کویر ابرکوه واقع شده‌است. کاوش‌های باستان‌شناسی قدمت برخی از این نگاره‌ها را به دوران نوسنگی (پیش از تاریخ) تخمین زده‌است. این نگاره‌ها بر روی ۲۸ قطعه تخته‌سنگ حکاکی شده که نقوش بزرگ‌ترین قطعه در سه بخش شامل سه پیکره نقش بسته و حکایت از رویارویی انسان با حیوان دارد. این نقش‌ها در دوران‌های مختلف کشیده شده به طوری که در بالای تخته سنگ، انسانی بدون لباس در حال شکار حیوان و در پایین تخته سنگ، انسانی سوار بر اسب و انسانی در حال چراندن دام به همراه سگ گله دیده می‌شود که مربوط به دورانی است که انسان موفق به اهلی کردن حیوانات شده‌است. در دیگر قطعات نقوش حیوانات مختلف مانند بزهای قوی هیکل شاخ بلند، آهو، شتر یک کوهان، مارمولک و پرنده و نقوش نامعلوم دیگر (که احتمالاً نمادین هستند) دیده می‌شوند. متأسفانه به دلیل عدم رسیدگی مسئولان میراث فرهنگی یزد، تعداد ۵ قطعه از تخته‌سنگ‌ها با تصور اینکه محل نگهداری گنجینه و اشیاء قیمتی است توسط سوداگران و قاچاقچیان اشیاء عتیقه تخریب شده‌اند. این اثر تاریخی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

برای کسب اطلاعات بیشتر از پایگاه اطلاع‌رسانی مهریزجو بازدید نمایید

یخچال (یا یخدان) ابرکوه از سمت سورمق در ورودی شهر ابرکوه (مرکز شهرستان ابرکوه در استان یزد) واقع شده و ساخت آن مربوط به دوره قاجاریه است. پلان این بنای خشتی مخروطی شکل و مدور به صورت پله‌ای ساخته شده است. این سازه در حدود ۱۲ متر ارتفاع داشته و عمق آن از سطح زمین ۶ متر می‌باشد. سطح کف درونی ساختمان، گودتر از سطح زمین‌های بیرونی بوده و معماری آن شامل ۴ بخش اصلی حوض‌بند، انباره یخ، دیوارهای سایه‌انداز و گنبد بزرگ روی انباره است. مصالح به‌کار رفته در بنا شامل سنگ، خشت‌خام، چوب و ملات گل و آهک است. از ویژگی‌های برجسته این سازه طرح و فرم ساخت آن است. سازندگان بنا در طراحی و ساخت آن به ملاحظاتی چون سرمایش کافی برای نگهداری یخ، نوع مصالح ساختمانی سازه، چگونگی فراوری یخ و عایق‌کاری بنا توجه داشته‌اند. دیوار گنبد یخچال در پایین آن قطر زیادی دارد و هرچه به رأس نزدیک‌تر می‌شود، از قطر آن کاسته می‌شود و در برخی قسمت‌ها برای کاستن از فشار وارده بر گنبد، آنرا به صورت پله پله ساخته‌اند. ورودی انباره یخ نیز رو به شمال قرار داشته و به وسیله سطحی شیب‌دار، برای جابجایی آسان یخ به حوضچه‌های مرتبط می‌شده است. این اثر تاریخی در اسفندماه سال ۱۳۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و بهترین راه دسترسی به آن جهت بادید از جاده منتهی به روستای مریم‌آباد در جاده خروجی به ابرکوه از سمت یزد است.

آبشار فصلی درگاهان (دره‌گاهان یا دره‌گاوان) در ۵ کیلومتری جنوب شرقی تفت (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و ۲۷ کیلومتری جنوب شهر یزد و در دره‌ای در دامنه شیرکوه واقع شده و آب آن از بارندگی و ذوب شدن تدریجی برف‌های شیرکوه تأمین می‌شود. ارتفاع آبشار بیش از ۲۰ متر بوده و در فصل بهار تا اوایل تابستان از سرچشمه‌های شیرکوه آب از ییلاقات ده‌بالا و طزرجان به این سمت جاری است و در ارتفاع بالای ۲۰ متر به صورت آبشار در می‌آید . وجود سنگ‌های مساعد برای صخره‌نوردی در کنار آبشار به جاذبه‌های گردشگری منطقه افزوده‌است. بهترین مسیر دسترسی به آبشار جاده‌ای فرعی است که از ورودی شهر تفت و از سمت جاده ابرکوه جدا شده و به آبشار منتهی می‌شود. درختان ميوه مناطق سردسيری، پيست اسکی زمستانه، برف‌خانه دائمی طزرجان، کوه عقاب، غار نباتی و ییلاق‌های سانيچ، منشاد، نير، فراشاه، توده، بيداخويد، سخويد، زردين و تنگ چنار از جمله دیگر جاذبه‌های گردشگری منطقه محسوب می‌شوند.

بادگیر شکیب در خیابان ۲۲ بهمن شهر مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در همسایگی مجموعه ورزشی شکیب مهریز واقع شده‌است. این بادگیر با ارتفاع ۵۵.۵ متر در حال حاضر بلندترین بادگیر دنیا است و ارتفاع آن از بادگیر مشهور باغ دولت‌آباد یزد نیز بلندتر است. مجموعه ورزشی مجهز و تخصصی شکیب مهریز با سرمایه شخصی به نام جعفر شکیب در زمینی به مساحت ۱۰ هزار مترمربع و زیر بنای ۲۵۰۰ متر مربع احداث شده است و عمارت بادگیر نیز در کنار آن خودنمایی می‌نماید.

تالاب پساب یزد در ۴ کیلومتری شمال شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و پیرامون آن را نیزار پوشانده است. این تالاب گستره‌ای شرقی ـ غربی داشته و طول آن در حدود ۳ کیلومتر و پهنای آن در عریض‌ترین نقطه ۱ کیلومتر می‌باشد. این تالاب که در اثر رهاسازی آب‌های تصفیه‌خانه فاضلاب یزد ایجاد شده به دلیل قرارگیری در میان ماسه‌های روان طبیعت منحصربفردی را ایجاد کرده و یاعث ايجاد شرايط زيستگاهی برای برخی از حیات وحش منطقه، پرندگان عبوری و مهاجر زمستانی گردیده است. ارتفاع تالاب از سطح دریا ۱۱۴۵ متر بوده و آب و هوای مناطق پیرامونی آن مانند سایر نقاط استان یزد تابع شرایط و وضعیت آب و هوایی حاکم بر نقاط کویری است و اقلیمی خشک و بیابانی دارد. اختلاف درجه دمای هوا در شبانه روز، به ویژه در تابستان، بسیار زیاد بوده و دمای هوا در تابستان تا ۴۵ درجه بالای صفر و در زمستان تا چند درجه سانتیگراد زیر صفر نوسان دارد. دسترسی به تالاب از طریق جاده کمربندی یزد ـ زارچ امکان‌پذیر بوده با توجه به نزدیکی به شهر یزد، در سال‌های اخیر به تفرجگاهی جذاب برای کویرگردی و مسابقات اتومبیل‌رانی بیابانی (Off-Road) تبدیل شده‌است.

چشمه فصلی غربال‌بیز در نزدیکی روستای مدوار (از توابع بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) در ۱۰ کیلومتری شهر مهریز و ۴۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. این چشمه به صورت یک فرورفتگی طبیعی در دامنه کوه غربال‌بیز قرار داشته و هر سال در اواخر اسفندماه و اوایل بهار از جاری شدن آب از کوه‌های منطقه تشکیل شده و در سال‌های پرآبی به صورت دریاچه‌ای طبیعی تبدیل شده و در آن امکان قايقرانی تفريحی فراهم می‌گردد. آب چشمه غربال‌بیز به صورت سرریز از مظهر چشمه (به صورت درزها و شکاف‌های آهکی) ظاهر می‌شود و حفره‌های چشمه در وسعت ۴۰ مترمربع پراکنده شده‌اند. مساحت تقربیی آبریز چشمه ۱۰ هکتار بوده و بیشترین میزان آب‌دهی آن ۱۲۷۰ لیتر در ثانیه است که در زمان بارندگی و عمدتاً در فصل بهار صورت می‌گیرد. از جمله ویژگی‌های این چشمه عدم تغییر رنگ و کیفیت آب آن است و با اینکه چشمه از شکاف کوه خارج می‌شود در آن ماهی‌های به رنگ روشن دیده می‌شود که در مجراهای آبی داخل کوه تولیدمثل کرده و پرورش می‌یابند. در اطراف این چشمه آثاری به دست آمده که قدمت این منطقه را بیان می‌کند و از میان آنها می‌توان به گودی هاون‌شکل در بالای چشمه (که به صورت دست‌کند می‌باشد)، ۳ برج مثلث شکل در کوه بالای چشمه (با قدمت بیش از چهار هزار سال که کاربری معبد داشته‌است) و قبرهایی که از آن ظروف سنگی و اشیاء و نشانه‌هایی از عصر مهرپرستی کشف شده، اشاره کرد.

سرچشمه نهر مسیح در ۵ کیلومتری جنوب شرق شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم در استان یزد) واقع شده و پارک جنگلی سرچشمه در مجاورت آن، این منطقه را به یکی از جاذبه‌های اکوتوریستی استان یزد تبدیل کرده است. در کنار چشمه نهر مسیح (که با دبی آب ۴۰۰ لیتر در ثانیه در فصل‌های پرآبی تنها چشمه دائمی استان یزد محسوب می‌شود) جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز وجود دارد که از جمله می‌توان به قلعه سنگی ۱۵۰۰ ساله، مسیرهای کوهپیمایی، چشمه و کانال آب به شکل مسیر قنات اشاره کرد. این منطقه نمونه گردشگری به عنوان هفتمین میراث طبیعی در فهرست آثار ملی طبیعی ایرانی به ثبت رسیده و عمر آن به دوره اول زمین‌شناسی تخمین زده می‌شود.

درختان چنار کهنسال کُرخُنگان در روستای نمونه گردشگری کرخنگان (از توابع بخش مروست شهرستان خاتم در استان یزد ایران) در فاصله ۷۵ کیلومتری شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم) و ۲۵۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌اند. گفتنی است کهنسال‌ترین چنار این مجموعه در حدود ۲۰۰۰ سال قدمت داشته و دارای تاج پوشش ۱۶۰۰ مترمربع می‌باشد. این مجموعه طبیعی منحصربفرد در سال ۱۳۸۹ به عنوان دهمین میراث طبیعی در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران به ثبت رسیده اما به دلیل کوتاهی مسئولان استان در حفاظت از این مجموعه و بی‌احتیاطی گروهی از بازدیدکنندگان منطقه در مردادماه سال ۱۳۹۱ دچار حریق و درون‌سوزی شده و بخش قابل توجهی از آن از بین رفته‌است.

درخت سرو ابرکوه با ارتفاع ۲۵ متر، قطر تنه حدود ۳ متر و قطر تاج ۱۴ متر در شهر ابرکوه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع و عمر آن بين ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ سال برآورد شده‌است. این درخت کهنسال پیرترین درخت ایران (و احتمالاً آسیا) و سومین درخت پیر جهان محسوب می‌شود و مردم محلی کاشت آن را به زرتشت (پیامبر ایران باستان) نسبت می‌دهند. در ایران باستان کاشتن درخت از اهمیت بسیار بالایی در طبقات مختلف جامعه برخوردار بوده و شاهد این مدعا نگاره‌ها و آثار باستانی مانند حجاری‌های دوره هخامنشی در تخت جمشید است که در آنها نماد درخت (و به طور خاص درخت سرو) آورده شده‌است. این درخت کهنسال در اسفندماه سال ۱۳۸۲ به موجب مصوبه شورايعالی حفاظت محيط زيست به تصویب و ثبت ملی رسیده‌است.

درخت سرو منگاباد در محله منگاباد (واقع در بافت قدیم و نزدیک جاده به ترانزیتی تهران ـ بندرعباس) شهر مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده و پس از درخت سرو ابرکوه کهنسال‌ترین درخت استان یزد محسوب می‌شود. این سرو کهنسال با قدمتی در حدود ۲۰۰۰ سال دارای ارتفاعی بیش از ۳۰ متر و قطر ۷ متر بوده و در سال ۱۳۴۰ خورشیدی در اثر وزش طوفان شدید و نبود حصار در کنار آن بخشی از تنه درخت شکسته و موجب کاسته شدن ۱۰ متر از ارتفاع آن شده‌است. این سرو کهنسال در اسفندماه سال ۱۳۸۴ به عنوان نهمین میراث طبیعی در فهرست آثار ملی طبیعی ایران به ثبت رسیده و در سال‌های اخیر شهرداری مهریز برای حفاظت از این درخت اقداماتی انجام داده و در پیرامون آن پارک و فضای سبز احداث نموده‌است.

برای کسب اطلاعات بیشتر از پایگاه اطلاع‌رسانی مهریزجو بازدید نمایید

دق ارنان در جنوب زمین‌های کشاورزی روستاهای اصمدآباد و ارنان (از توابع شهرستان مهریز در استان یزد) در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهریز و ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و در نزدیکی مرز استان فارس و کویر ابرکوه واقع شده‌است. این منطقه لوزی شکل (با قطر بزرگ در حدود ۳ کیلومتر و قطر کوچک ۱.۵ کیلومتر) گستره‌ای جنوب شرقی ـ غربی داشته و پوشیده از خاک‌های رسی سله بسته است که در فصول بارش به صورت باتلاق‌های رسی در می‌آید. از این رو دق فاقد پوشش گیاهی ثابت است اما در حاشیه آن پوشش گیاهی استپی قابل مشاهده بوده و مطابق مطالعات انجام شده در تابستان سال ۱۳۷۹ تعداد ۱۱۵ گونه گياهی در منطقه شناسايی شده كه از جمله می‌توان به گونه‌هایی نظیر گون، اسفناج وحشی، تره‌تيزک، كاكوتی، فرفيون، گل‌گندم، شقايق كوهی، زنبق صحرايی، مليكا، خارشتر، گز، گل‌كتانی، بابونه، شب‌بوی صحرایی، تلخک، اسفند، بادام كوهی، انجير وحشی و بنه اشاره کرد. بیابان‌های این منطقه مکان مناسبی برای تخم‌گذاری پرنده با ارزش و کمیاب هوبره و زیست جانورانی چون آهو، جبیر و زاغ‌بور است. ارتفاع دق از سطح دریا در حدود ۱۹۸۰ متر بوده و آب آن از مسیل‌های فصلی کوه ارنان در غرب تأمین می‌گردد. دسترسی به دق ارنان از طریق جاده ارتباطی مهریز ـ مروست و پس از گذر از تنگه چنار از طریق جاده آسفالته روستای اصمدآباد به طول ۸ کیلومتر می‌باشد.

دق مهریز در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهریز (از توابع استان یزد) و در نزدیکی مرز استان یزد با استان کرمان واقع شده است. دق مهریز (با گستره جنوب شرقی ـ شمال غربی) منطقه‌ای پوشیده از خاک‌های رسی سله بسته است که در فصول بارش به صورت باتلاق‌های رسی در می‌آید. این منطقه فاقد پوشش گیاهی مشخصی است اما در حاشیه آن پوشش گیاهی استپی مانند درمنه دشتی قابل مشاهده بوده و طبق مطالعات انجام شده در تابستان سال ۱۳۷۹ تعداد ۱۱۵ گونه گياهی در منطقه شناسايی شده كه از جمله می‌توان به گونه‌هاي گون، اسفناج وحشی، تره‌تيزک، كاكوتی، فرفيون، گل گندم، شقايق كوهی، انغوزه، زنبق، مليكا، خارشتر، اسكنبيل، تاغ، گز، شب‌بوی صحرایی، تلخک، اسفند، شيرينک، بادام‌كوهی، انجير وحشی و بنه اشاره کرد. ارتفاع دق از سطح دریا درحدود ۱۶۷۰ متر بوده و منابع آبی آن از مسیل‌های فصلی ارتفاعات شرقی، غربی و جنوبی تأمین می‌گردد. ارتفاعات پراکنده‌ای در شرق و غرب دق قابل مشاهده است که به موازات هم در جهت شمال غربی گسترده شده‌اند. بیابان‌های این منطقه مکان مناسبی برای تخم‌گذاری پرنده با ارزش و کمیاب هوبره و زیست جانورانی چون آهو، جبیر و زاغ‌بور است. دسترسی به دق مهریز از طریق جاده مهریز ـ انار می‌باشد.

ریگ‌زار (یا ریگ) صادق‌آباد در جنوب نمک‌زار یا کویر بافق در شمال روستای صادق‌آباد (از توابع بخش بهاباد شهرستان بافق در استان یزد ایران) و در ۱۵ کیلومتری شمال شهرستان بافق واقع شده‌است. این ریگ‌زار لوزی شکل (با قطر بزرگ ۵ کیلومتر و قطر کوچک در حدود ۴ کیلومتر) بوده و گستره آن شمالی ـ جنوبی است. تپه‌های این منطقه فاقد جهت مشخصی هستند و در مرکز ریگ‌زار تپه‌های ماسه‌ای ستاره‌ای قابل مشاهده است. ارتفاع متوسط ریگ‌زار از سطح دریا ۹۵۱ متر بوده و تپه‌ها در حاشیه مرکز آن دارای بیشینه ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ متر هستند و با حرکت به سمت مرکز و تپه‌های ستاره‌ای ریگ‌زار ارتفاع برخی از تپه‌هت تا ۳۵ متر هم افزایش می‌یابد. پوشش گیاهی منطقه بسیار ضعیف و عمدتاً شامل گیاهان ماسه‌پسند می‌باشد و از جوامع گیاهی این منطقه به بوته‌های نسی و اسکنبیل و درختچه‌های گز واقع شده در مرز ریگ‌زار و نمک‌زارهای حاشیه آن اشاره کرد. این ریگ‌زار در آبان‌ماه سال ۱۳۹۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و دسترسی به آن از طریق جاده آسفالته روستای صادق‌آباد در شمال بافق امکانپذیر بوده و در سال‌های اخیر به به دلیل مناسب بودن برای کویرگردی و مسابقات اتومبیل‌رانی بیابانی (Off-Road) به یکی از جاذبه‌های اکوتوریستی استان یزد تبدیل شده و مورد توجه گردشگران قرار گرفته‌است.

زیارتگاه پیر هریشت در نزدیکی روستای شریف‌آباد (از توابع شهرستان اردکان در استان یزد) در ۱۵ کیلومتری شهر اردکان و در ۹۰ کیلومتری غرب یزد و بر دامنه کوه‌های آهکی سیاه رنگ و کم‌ارتفاع هریشت واقع شده و دسترسی به آن از طریق جاده اردکان ـ چوپانان میسر می‌باشد. ساختمان اصلی زیارتگاه شامل یک اتاق و یک پستو است كه در آن آتش همیشه روشن قرار دارد. انجام نیایش و برگزاری آیین هیرومبا (یا چوب‌زنی) از جمله مراسمی است که همه ساله زرتشتیان در این زیارتگاه برگزار می‌نمایند. در پایین کوه ساختمان‌هایی (به نام خیله) به وسیله انجمن‌های خیریه زرتشتی ساخته شده که نیایش‌کنندگان که از راه دور و نزدیک به این مکان می‌آیند برای چند روزی در آنجا اسکان می‌یابند.

زیارتگاه پیر سبز (مشهور به چک چک یا چک چکو) در نزدیکی روستای شریف‌آباد (از توابع شهرستان اردکان در استان یزد) و کوه‌های بین اردکان و انجیره در ۴۳ کیلومتری شرق اردکان واقع شده و یکی از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان ایران محسوب می‌شود. وجه تسمیه نام «چک چک» از صدای قطره‌های آبی گرفته شده که از صخره‌ای می‌چکد و امروزه به درون یک منبع ذخیره هدایت می‌شود. نیایشگاه پیر سبز امکانات رفاهی نظیر برق، آب آشامیدنی و تعدادی اتاق (به نام خیله) دارد که برای استراحت و اسکان موقت زائران ساخته شده‌است. در داخل یکی از این اتاق‌ها چاه مقدسی به ژرفای بیش از ۵۰ متر واقع شده‌است. به علت موقعیت کویری منطقه و برگزاری مراسم عمومی زرتشتیان در خردادماه بهترین زمان بازدید از این زیارتگاه ماه‌های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است.

غار اشکفت یزدان (یا شگفت یزدان) در نزدیکی روستای هفتهر (از توابع بخش خضرآباد شهرستان اشکذر در استان یزد) و در ۳۳ کیلومتری شهر عقدا و ۷۰ کیلومتری اردکان در کوه اشکفت واقع شده‌است. قطر بزرگ غار از سمت دهانه به سمت انتها از ۶۰ متر به ۴۵ متر كاهش می‌یابد. سه چكیده یا استالاگمیت در وسط غار خودنمایی می‌كنند و یكی از آن‌ها حدود ۳ متر و ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و دو چكیده دیگر ۱ متر و ۲۰ سانتی‌متر ارتفاع و حدود ۴۰ سانتی‌متر قطر دارند. این غار دارای ۳ حوضچه است که آب‌هایی که از سقف غار می‌چکد در آنها جمع می‌گردد. در طول غار چندین حوض کوچک و بزرگ و آثاری از ساختمان که نشان می‌دهد این غار در گذشته مسکونی بوده و خاکسترها و آثار به جای مانده از آتش‌افروزی نشانگر برگزاری مراسم مذهبی زرتشتیان در آن می‌باشد. بهترین مسیر دسترسی از جاده عقدا ـ خلیل‌آباد و از آنجا تا کوه اشکفت می‌باشد و لازم به ذکر است در بخشی از مسیر امکان تردد با اتومبیل وجود نداشته و حدود ۲ ساعت از راه را دهانه ورودی غار باید به صورت پیاده و از روی صخره‌های سنگی صعب‌العبور و با شیب‌های نسبتاً تند طی نمود.

غار بابازاهد در ۶ کیلومتری روستای هدف گردشگری کرخنگان (از توابع بخش مروست شهرستان خاتم در استان یزد ایران) واقع شده‌است. دسترسی به قسمت اصلی غار بدون تجهیزات کوهنوردی برای گردشگران و کوهنوردان غیرقابل بسیار دشوار بوده و دهانه ورودی بسیار بلند و عریض آن به همراه طبقات مختلف به دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات محل امنی برای پرندگان وحشی در فصول مختلف مهاجرت می‌باشد. دسترسی به قسمت اکوتوریستی این غار طبیعی آسان و کوتاه بوده و پس از ۲۰ دقیقه کوهپیمایی، مناظر طبیعی و منحصر به فرد این منطقه پدیدار می‌شوند.

غار دُربید یا دربید در روستای دربید (از توابع بخش زارچ شهرستان یزد در استان یزد) در نزدیکی قله‌ای به همین نام و در ۳۹ کیلومتری شمال شرقی شهر یزد واقع شده‌است. این غار آهکی زیبا با طول ۳۰ متر و عمق ۲۰ متر دارای چکنده‌های جالب و بسیار دیدنی و چشمه آبی بسیار گوارا است و پیمایش آن نیاز به ابزار و وسایل خاصی ندارد. غار دربید به دلیل کوتاهی مسئولان استان یزد در حراست و محافظت از آن، در معرض آسیب جدی قرار دارد و حجم قابل توجهی از قندیل‌ها و بافت آهکی آن توسط افراد سودجو به سرقت رفته‌است.

غار نباتی در نزدیکی روستای صدرآباد (از توابع بخش ندوشن شهرستان میبد در استان یزد) واقع شده و ستون‌های استالاگميت و استالاکتيت زيبا و بلورهای گل‌کلمی در دالان‌های مختلف غار آنرا مورد توجه گردشگران و غارنوردان قرار داده‌است. این غار دارای ۲ دهانه است. ورود از دهانه اصلی نیازمند یک فرود ۳ متری بوده اما دهانه دیگر به صورت مصنوعی ایجاد شده و نیازی به فرود ندارد. این غار دارای ۳ تالار است که از ۳ راهی بعد از ورودی غار مسیر سمت چپ با شیبی تند به چشمه آب در عمق ۱۹ متری غار منتهی می‌شود. مسیر سمت راست به تالار اول منتهی شده و در این تالار یک دوراهی قرار دارد که راه سمت راست به دهلیزی که در بالای تالار دوم قرار گرفته منتهی می‌شود. در این تالار نیز یک دوراهی وجود دارد که مسیر سمت راست دهلیزی است که در ۲ طرف خود به ۲ اتاقک منتهی شده و مسیر سمت چپ با شیبی تند وارد تالار سوم می‌گردد. برای دسترسی به غار ۲ مسیر اصلی وجود دارد که یکی از شهر میبد تا ندوشن به صورت جاده آسفالته است و دیگری از سمت باتلاق گاوخونی از محور ورزنه ـ سورک ـ ندوشن است که مسافت ۷۰ کیلومتری بین ورزنه و سورک به صورت جاده خاکی است. از ندوشن به سمت جنوب پس از گذر روستا و بندخاکی صدرآباد (حدود ۱۰ کیومتر) از طریق جاده فرعی خاکی به طول ۶ کیلومتر و پس از نیم‌ساعت کوه‌پیمایی دهانه غار آشکار می‌گردد.

کوه ریگ در روستای بغدادآباد (از توابع بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) در حومه شهر مهریز واقع شده‌است. کوه ریگ در طی سال‌ها و بر اثر وزش باد و جمع شدن توده‌های بزرگ شن و ریگ روان به صورت تیه‌های شنی و انباشته از ماسه‌های بادی در دامنه کوه به وجود آمده‌است. ریگ‌های این کوه با تابش مستقیم نور خورشید گرم شده و آنرا به یک جاذبه گردشگری درمانی تبدیل می‌نمایند. از دیگر جاذبه‌های گردشگری این منطقه می‌توان به برج کبوترخانه و آب انبار اشاره کرد.

کویر ابرکوه (یا ابرقو) در شرق روستاهای مهرآباد و اسفندآباد (از توابع شهرستان ابرکوه در استان یزد) و در ۲۰ کیلومتری شرق شهرستان ابرکوه واقع شده‌است. این کویر بیضی شکل (با طول قطر بزرگ در حدود ۵۰ کیلومتر و قطر کوچک ۳۵ کیلومتر و گستره شمالی ـ جنوبی) از غرب به کوه گینه‌علی، روستاهای اسفندآباد و مهرآباد، از جنوب غربی به کوه‌های پوزه‌سیاه و حوض‌سفید، از جنوب به کفه‌بدر شیراز، از شرق به کوه چاه‌زرد و از شمال به جاده ابرکوه ـ تفت محدود می‌گردد. مساحت کویر ۲۰۰۰ کیلومترمربع و ارتفاع متوسط آن از سطح آب‌های آزاد ۱۴۶۰ متر می‌باشد و قسمت اعظم آنرا نمک‌زار باتلاق و فروافتادگی‌های پراکنده فرا گرفته‌است. خاک‌های رسی باد کرده قسمت اعظم بخش جنوبی شرقی را پوشانیده و به صورت نواری کل نمک‌زار را در قسمت‌های دیگر در بر گرفته است‌. منابع آبی کویر ابرکوه از رودخانه کاسه‌رود (در شمال غربی کویر) و رودخانه‌های دیگری که از حاشیه جنوب شرقی به آبریز آن وارد می‌شوند، تأمین می‌گردد. دسترسی به این کویر از دو مسیر جاده ابرکوه ـ تفت و (از طریق جاده فرعی خاکی مزرعه آخوند) و جاده ابرکوه ـ مهرآباد ـ اسفندآباد میسر است.

کویر بهاباد در نزدیکی شهر بهاباد (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) در ۲۰۰ کیلومتری شرق شهر یزد واقع شده و از شمال به کویر ساغند، از جنوب به استان کرمان، از شرق به کویر لوت و پناهگاه حیات وحش نای‌بندان و از غرب به شهر بافق محدود می‌شود. شكل كلی منطقه بهاباد به صورت دو سری ارتفاعات موازی در امتداد شمال‌غربی ـ جنوب‌شرقی است و مرتفع‌ترين نقطه آن در كوه‌های آسفيچ با ارتفاع ۳۰۶۹ متر و پست‌ترين نقطه آن با ارتفاع ۱۰۴۵ متر در محل خروجی رودخانه شور می‌باشد. حيات‌وحش منطق شامل گونه‌های متنوع جانوران بوده و از جمله آنها می‌توان به قوچ و ميش، كل و بز، يوزپلنگ، كاراكل، گرگ، خرگوش، انواع روباه، شغال، كفتار، گربه‌وحشی، هوبره، عقاب، زاغ‌بور، کبک، تيهو، باقرقره، شاهين، قرقی، انواع چكاوک، چلچله و غيره می‌باشد. پوشش گياهی منطقه بسیار متنوع می‌باشد. جنگل‌های بهاباد در قسمت جنوبی آن با وسعت ۳۵۰ تا ۴۰۰ کیلومترمربع واقع شده و نوع پوشش گیاهی آنها كم تا متوسط و به صورت تنک و درختچه و بوته‌زار می‌باشد و از گونه‌های درختی آن می‌توان به بنه، بادام، انجير، ارس، اشنان و اسپند اشاره کرد. از جمله جاذبه‌های اکوتوریستی بهاباد آسمان بدون هیچ نوع آلودگی نوری آن است که این منطقه را به یکی از بهترین رصدگاه‌های طبیعی ایران تبدیل می‌نماید.

کویر درانجیر در نزدیکی شهر بافق (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در فرورفتگی شرق یزد واقع شده‌است. رودخانه‌های اصلی این کویر به بخش جنوبی وارد شده و هشت‌ضلعی‌های سفیدرنگ اطراف کویر نشان‌دهنده شوری قابل توجه زمین‌های آن می‌باشد؛ به گونه‌ای که ۶۰% از آنرا زمین‌های رسی و ۴۰% را نمک‌زار وسیع پوشانده و در قسمت‌های شمالی و یا نزدیک سطح نمک‌زار هیچ پوشش گیاهی مشاهده نمی‌شود و تنها در حاشیه کویر گیاهان هالوفیت و شورپسند مانند اشنان و گز قابل مشاهده هستند. طول کویر بافق ۷۵ کیلومتر و عرض آن ۲۰ کیلومتر بوده و مساحت آن در حدود ۷۵۰ کیلومترمربع می‌باشد. نمک‌زاری که در قسمت شمالی کویر قرار گرفته تقریباً تمام عرض کویر را از شرق به غرب قطع می‌کند و به دلیل وجود رطوبت در زیر قشر نمکی رانندگی بر روی این کویر دشوار و خطرناک است. به دلیل شوری خاک و نبود چشمه‌های آب شیرین نمی‌توان برای این منطقه حیات وحشی متصور بود. اما در حاشیه نمک‌زار برخی گونه‌ها مانند یوزپلنگ، پلنگ، قوچ و میش، کل و بز، کفتار، کاراکال، گربه وحشی، خرگوش، روباه، لاک‌پشت مهمیزدار، بزمجه، سوسمار خاردم ایرانی، آگاما، کبک، تیهو، باقرقره، چکاوک و انواع پرندگان شکاری زیست می‌کنند. بهترین مسیر دسترسی از طریق جاده یزد ـ بافق است که از جنوب این کویر عبور می‌کند. مسیر دیگر جاده بافق ـ حسن‌آباد است که پس از حسن‌آباد جاده به صورت خاکی تا خرانق امتداد می‌یابد.

کویر رباط خان (مشهور به ریگ شتران) در شرق استان یزد و در مرز این استان با استان‌های خراسان جنوبی و اصفهان واقع شده‌است. این ریگ‌زار از شمال به دریاچه نمک خور در کویر مرکزی ایران، از جنوب به جاده جدید یزد ـ طبس، از غرب به جاده خور ـ یزد و از شرق به رباط کال‌مرد، چشمه عموحسن و رباط خان (از توابع دهستان منتظریه شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی) محدود می‌شود. پهنه این کویر پوشیده از ریگ‌زار با شکل شبیه به ۲ شاخ گاو است که در قسمت جنوبی به هم می‌پیوندند و در جهت شمال غربی و شمال شرقی از یکدیگر جدا می‌شوند. در میان این دو قسمت جنوبی دریاچه نمک خور گسترش یافته است. طول شمال ـ جنوب ریگ‌زار در بیشترین حالت در حدود ۸۰ کیلومتر و عرض شرقی ـ غربی آن در حدود ۷۰ کیلومتر می‌باشد. ارتفاع تپه‌های منطقه عموماً کوتاه بوده و در بلندترین حالت به ۵۰ متر می‌رسد. پوشش گیاهی منطقه عمدتاً شامل گیاهان ماسه‌پسند نظیر تاغ، اسکنبیل و نسی است که به دلیل شوری زیاد بستر خاک و کم‌آبی از سایر ریگ‌زارهای ایران تنک‌تر است. حیات وحش منطقه شامل انواع مار، عقرب، گربه شنی، روباه شنی، شغال، گرگ، شاهین، هوبره، چکاوک کاکلی، انواع آگاما و گکوی مناطق بیابانی است. دسترسی به این منطقه از جاده یزد ـ طبس در سه راهی رباط خان میسر بوده و همچنین از شهرستان خور در استان اصفهان می‌توان به این منطقه به صورت Off-Road دسترسی پیدا کرد.

کویر و ریگ‌زار زرین (یا مغستان) در شمال غربی روستای ساغند (از توابع دهستان رباطات بخش خرانق شهرستان اردکان در استان یزد) و در ۴۰ کیلومتری شمال کویر درانجیر بافق واقع شده‌است. در شمال این کویر ارتفاعات حاجی‌آباد زرین با گستره شمال شرقی ـ جنوب غربی قرار گرفته و قسمت جنوب غربی آنرا گنبدهای نمکی پوشانده‌است. این کویر توسط ارتفاعاتی که از میانه، آنرا قطع می‌نماید به ۲ بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. در حاشیه شمالی و بخش شرقی کویر تپه‌های ماسه‌ای قرار دارند. مساحت کویر جنوبی در حدود ۲۸۰ کیلومترمربع است که تقریباً نیمی از سطح آنرا صفحات رسی و بقیه را باتلاق در بر گرفته‌است. منابع آبی زیرزمینی در این منطقه قابل توجه بوده و وجود گیاهان فرآتیک نشانگر شوری کم خاک در این منطقه می‌باشد. کویر شمالی با شکلی شبیه به مثلث در حدود ۳۰۰ کیلومترمربع وسعت داشته و بخش اعظم سطح آنرا صفحات رسی و بخش کوچکتری را زمین‌های باتلاقی فرا گرفته‌است. حیات وحش این منطقه متنوع بوده و شامل انواع گونه‌های گرگ، شغال، کفتار، روباه و گربه شنی، بزمجه، لاسرتا، انواع گکو و آگاما، انواع مار و عقرب، تیهو، عقاب، هوبره و شاهین است. دسترسی به این کویر از شمال از طریق جاده ارتباطی روستای بیاضه به شهرستان اردکان به طول ۱۰۵ کیلومتر میسر است. همچنین از جاده اصلی یزد ـ طبس و از طریق جاده روستای ساغند به سمت روستای مغستان اکبر از جنوب به این کویر می‌توان دسترسی یافت.

کویر ساغند در ۵۰ کیلومتری جنوب شرقی روستای ساغند (از توابع بخش خرانق شهرستان اردکان در استان یزد) واقع شده‌است. مساحت این کویر ۲۲۶.۲۵ کیلومترمربع و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۲۷ متر بوده و سطح آنرا نمک‌زار پوشانیده و در حاشیه نمک‌زار نوار باریکی از خاک‌های رسی بادکرده دیده می‌شود. این کویر از جنوب به ارتفاعات نتاک و معدن مس چادرملو محدود شده و دارای یکی از مهم‌ترین معادن اورانیوم ایران است که در سال ۱۹۸۵ کشف شده‌است. در قسمت شرقی کویر ماسه‌های روان قرار گرفته‌ و کویر به شکل U در اطراف آنها پیشروی کرده‌است. فاصله غربی‌ترین نقطه کویر تا ماسه‌زار ۱۰ کیلومتر و از ماسه‌زار تا ارتفاعات شرقی منطقه ۱۵ کیلومتر است. در داخل کویر و نمک‌زار آن هیچ گونه پوشش گیاهی قابل مشاهده نیست و تنها در حاشیه کویر گیاهان هالوفیت و شورپسند مانند اشنان و گز می‌رویند. در حاشیه کویر تنوع پوشش گیاهی بیشتر بوده و گونه‌های متنوعی مانند تاغ، گون، اسفناج وحشی، تره‌تيزک، كاكوتی، فرفيون، گل گندم، شقايق، انغوزه، زنبق، مليكا، خارشتر، اسكنبيل، تلخک، اسفند و شيرينک مشاهده می‌شود. حیات وحش حاشیه کویر گونه‌هایی چون گرگ، شغال، روباه و گربه شنی، کفتار، هوبره، کبک، تیهو، بلدرچین، عقاب، کبوتر، شاه‌بوف، دم‌جنبانک، گنجشک، لاک‌پشت، آگاما، سمندر و بزمجه را شامل می‌شود. جاده یزد ـ طبس (حدفاصل بهاباد و ساغند) از غرب این کویر عبور کرده و بهترین راه دسترسی به آن است.

کویر عقدا در نزدیکی احمدآباد (از توابع بخش مرکزی شهرستان اردکان در استان یزد) در ۴۰ کیلومتری شمال شهر اردکان و در مجاورت سیاه کوه واقع شده‌است. حدود مجاور این کویر پوشیده از سنگ‌های آذرین و آهکی بوده و مخروط افکنه‌های وسیعی در امتداد جنوب غربی بر روی سطح آن توسعه یافته‌اند. دو رودخانه اصلی این منطقه از سمت جنوب غربی کویر وارد آن می‌شوند و بیشتر سطح صفحات رسی این کویر ناهموار بوده و حالت بادکرده دارند که نشانگر شوری زیاد خاک و بالا بودن سطح آب زیرزمینی در این کویر است. این کویر معمولاً دارای بادهای نسبتاً شدید بوده و نوسان دما در ساعات مختلف روز و در تابستان و زمستان زياد است. این کویر شکلی شبیه به هلال ماه داشته و در قوس درونی آن سیاه کوه با ارتفاع ۲۰۵۰ متر قرار گرفته است. در داخل کویر هیچگونه پوشش گیاهی متصور نیست و تنها در حاشیه آن گیاهان هالوفیت و شورپسند مانند اشنان و گز قابل مشاهده هستند. حیات وحش حاشیه کویر شامل گونه‌های متنوعی چون یوزپلنگ، گرگ، شغال، روباه، کفتار، هوبره، کبک، تیهو، بلدرچین، عقاب، کبوتر، شاه‌بوف، دم‌جنبانک، گنجشک، لاک‌پشت، آگاما، سمندر و بزمجه می‌باشد‌. دسترسی به این کویر از جاده اردکان ـ احمدآباد و سپس جاده خاکی احمدآباد میسر است که از کنار خط آهن می‌گذرد. مسیر دیگر از سمت انارک به ایستگاه راه‌آهن نایین و سپس جاده خاکی کنارگذر خط آهن تا ایستگاه نوگنبد و یا جاده خاکی انارک ـ اسماعیلان می‌باشد.

کویر مروست (یا میدان لوار) در شرق بخش مروست (از توابع شهرستان خاتم در استان یزد) واقع شده‌است. وسعت این کویر ۵۹.۰۵ کیلومترمربع بوده و از شمال به کویر ابرکوه، از شرق به مروست و از جنوب به هرات و کویرهای سیرجان محدود می‌شود. این کویر منابع آبی خود را از دو رودخانه اصلی تأمین می‌نماید و در پوشش گیاهی تراکم کمتری از گیاهان شورپسند دیده می‌شود که نشانگر کمی شوری خاک و بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی است. در مرکز این کویر نمک‌زار واقع شده که به واسطه زمین‌های باتلاقی از صفحات رسی بادکرده جدا می‌شود. از انواع گونه‌های گیاهی این منطقه می‌توان به تاغ، اشنان، خارشتر و گز اشاره کرد و در كفه نمکی كوير به علت شوری زياد امكان رشد هيچ گونه گياهی وجود ندارد نیست. دسترسی به این کویر از محور ارتباطی مهریز ـ مروست ـ هرات که از حاشیه غربی آن عبور می‌کند میسر است. مسیر دیگر جاده خاکی دهج ـ خبر به مروست است که پس از طی مسافتی در حدود ۵۰ کیلومتر از قسمت شمالی کویر عبور می‌نماید.

روستای بردستان (از توابع دهستان پیشکوه بخش مرکزی شهرستان تفت در استان یزد) در ارتفاعات شيرکوه واقع شده و یکی از مناطق ییلاقی استان یزد محسوب می‌شود. بهترین زمان برای سفر به بردستان بهار و تابستان و قبل از شروع فصل سرما می‌باشد.

روستای بُنادک سادات (از توابع دهستان میانکوه بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) در ۳۹ کیلومتری جنوب تفت و ۱۷ کیلومتری جنوب جاده مهریز ـ تفت و بین کوههای فوضولک و پل (هر دو از رشته‌کوه شیرکوه) در ارتفاع ۲۰۷۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. روستاى بنادک سادات (یا بُنافت در گویش محلی) در دره‌اى سرسبز قرار دارد و انواع باغات میوه و گیاهان دارویی آنرا در بر گرفته است. آب و هوای روستا معتدل و خشک بوده و در تابستان‌ها به عنوان ییلاق و گردشگاه مود توجه گردشگران قرار دارد. از جمله جاذبه‌های اکوتوریستی این روستا می‌توان به قله میل‌بارسا یا میل بنادک (با ارتفاع ۲۹۵۵ متر از سطح دریا) و غار چله‌خانه که در ارتفاع ۲۵۲۰ متری از سطح دریا واقع شده اشاره کرد.

روستای بیداخوید (از توابع دهستان بنادکوک بخش نیر شهرستان تفت در استان یزد) در ۵۲ کیلومتری جنوب غربی شهر تفت واقع شده و به علت نزدیکی به ارتفاعات شیرکوه از خوش آب و هواترین مناطق ییلاقی استان یزد محسوب می‌شود. از جاذبه‌های اکوتوریستی نزدیک این روستا می‌توان به باغات میوه و چمنزار روستا، ارتفاعات برفخانه، چشمه‌های جوشان شورگ و کنج چشمه اشاره کرد.

دهکده گردشگری بیدک در ۱۹ کیلومتری شهرستان مهریز و ۴۵ کیلومتری شهر یزد در حد فاصل شهرستان مهریز یـزد و شهرستان انار کرمان واقع شده‌است. این دهکده ابتدا به صورت مزرعه و باغ با قدمتی در حدود ۸۰ سال (اواخر دوره قاجار و ابتدای دوره پهلوی) در زمینی به مساحت ۶۵ هکتار بنا شده و با توسعه زمین‌های مزروعی و احداث ۲۶۵ هکتار جنگل تاغ امروزه کاربری توریستی داشته و دارای امکانات اقامتی است. دسترسی به این منطقه توریستی از جاده یزد ـ کرمان و حدفاصل مزارع شور مهریز میسر می‌باشد.
آدرس تارنما: http://www.bidak.co

روستای توران پشت (از توابع بخش مرکزی شهرستان تفت در استان یزد) و در ۷۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. ارتفاع این روستا از سطح دریا بالای ۲۵۰۰ متر بوده و از روستاهای مرتفع ایران محسوب می‌شود که در دامنه‌های جنوبی شیرکوه قرار داشته و اقلیم آن نیمه خشک و کوهستانی است. منابع آبی روستا از قناتی که از دل کوه می‌جوشد تأمین شده و وجود جاذبه‌های گردشگری تاریخی چشمگیر در گوشه و کنار روستا آنرا مورد توجه قرار داده‌است. از جمله آثار تاریخی این روستا می‌توان به قلعه توران پشت (متعلق به دوره ساسانی)، آتشکده استینا، آب‌انبار سنگی، قبرستان تاریخی، مسجد جامع (متعلق به قرن پنجم هجری)، بقعه شیخ جنید، بقعه چهل دختران، گنبد پیرمراد، گنبد سیدگل‌سرخ، تخت رستم و نخل تاریخی روستا اشاره کرد. به دلیل کوتاهی مسئولان استان یزد در حفظ و حراست از میراث فرهنگی این روستا بسیاری از بناها و گنجینه‌های تاریخی آن یا تخریب شده‌اند و یا توسط افراد سودجو به سرقت رفته‌اند.

روستای چنارناز (از توابع بخش مروست شهرستان خاتم در استان یزد) در ۸۵ کیلومتری شهر هرات و ۲۴۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده و به دلیل نزدیکی به قله دهار (با ارتفاع ۳۲۳۶ متر از سطح دریا) از جمله مناطق خوش آب و هوای استان یزد بوده و مورد توجه کوهنوردان و گردشگران قرار دارد. از جمله جاذبه‌های گردشگری طبیعی این منطقه می‌توان به جنگل‌های وحشی بادام‌کوهی، درختان کهنسال و تنوع گونه‌های گیاهی (درمنه، تنگرس، قیچ، افدرا، استپا، بنه، گون و زیره) و حیات وحش متنوع شامل گونه‌های قوچ و میش، کل و بز، پلنگ، خرس قهوه‌ای، کاراکال، سیاه‌گوش، گراز، گرگ، کفتار، شغال و خرگوش اشاره کرد. لازم به ذکر است در گذشته قلعه‌ای در این روستا وجود داشته که تا سال ۱۳۴۷ مسکونی بوده و پس از خروجی اهالی روستا از آن به تدریج متروکه و تخریب شده‌است. مسیر دسترسی به چنارناز از جاده مهریز ـ مروست و از دوراهی هرابرجان به سمت توتک و پس از آن از دوراهی کُرخنگان به سمت چنارناز می‌باشد.

روستای خرانق (از توابع شهرستان اردکان در استان یزد) در ۸۵ کیلومتری شمال شهر یزد و در يک منطقه کوهپايه‌اى واقع شده و رودخانه فصلى خرانق در شرق و قلعه کوه در شمال غرب آن است. خرانق داراى آب و هواى معتدل و خشک بوده و عمده شهرت آن به دلیل وجود معادن سنگ‌آهن، اورانيم، باريت، روی و گرانيت در اطراف آن، بافت تاریخی روستا (شامل بناهای منارجنبان، قلعه و كاروانسرای تاریخی، زیارتگاه مشهدک، پل باستانی و مسجد جامع روستا) و نزدیکی آن به منطقه حفاظت شده درانجير (با دره انجیر) می‌باشد.

روستاى دربيد یا دُربید (از توابع بخش زارچ شهرستان یزد در استان یزد) در نزدیکی قله‌ای به همین نام و در ۳۹ کیلومتری شمال شرقی شهر یزد واقع شده‌است. این روستا از شمال شرقى و شرق با کوه دربيد، از شمال‌غرب به کوه کلاته و از جنوب به کوه کالمن محصور شده و دارای آب و هواى معتدل خشک می‌باشد. غار دربید، درخت‌های سرو قديمى و بقعه پيرشاه‌حسين از جمله جاذبه‌های گردشگری این روستا محسوب می‌شوند.

دره‌گاهان (درگاهان یا دره‌گاوان) در ۵ کیلومتری جنوب شرقی تفت (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و ۲۷ کیلومتری جنوب شهر یزد در ارتفاع ۱۹۷۵ متری ازسطح دریا و در دامنه شیرکوه واقع شده‌است. دره‌گاهان شامل چندین دره فرعی بوده که همگی جزو دره‌های شمالی و پایین‌دست شیرکوه محسوب می‌شوند. سنگ‌های این دره‌ها از نوع آهکی و رسوبی بوده و به جز یکی از آنها همگی دارای چشمه‌های متعدد هستند که در تمام سال جاری بوده و آبراه‌های فصلی نیز در آنها جریان دارد. این دره دارای یک محوطه تاریخی به نام قلعه پهلوان‌بادی است که بر بلندی صخره‌ای بزرگ واقع شده‌است. دره‌گاهان به جز در چند دره فرعی و به صورت محدود، طبیعت گیاهی و جانوری خاصی ندارد و آنچه که این دره را متمایز می‌سازد شکل بسیار بدیع و منحصر به فرد سنگ‌ها، دیواره‌ها و طرز قرار گرفتن آنهاست که این منطقه رابرای سنگ‌نوردی و صخره‌نوردی مناسب می‌نماید.

روستای ده بالا (از توابع شهرستان تفت در استان یزد) در دامنه ارتفاعات شيرکوه و طزرجان و در ۳۰ کيلومتری جنوب غربی تفت و ۵۰ کيلومتری يزد واقع شده و یکی از مناطق ییلاقی استان یزد محسوب می‌شود. ارتفاع اين روستا از سطح دريا ۲۳۳۰ متر بوده و به دلیل اقلیم کوهستانی منطقه دارای آب و هوای معتدل در بهار و تابستان و سرد و خشک در زمستان است. اين روستا دارای دو بافت قديمی و جديد است. اکثر خانه‌های بافت قديمی با خشت و گل ساخته شده‌اند و خانه‌های بافت جديد، اکثراً نوساز و ويلایی هستند. پوشش گیاهی مراتع روستا متنوع بوده و شامل انواع گل‌ها و گياهان دارویی و خوراکی مانند بنفشه وحشی، زنبق، محمدي، آلاله وحشی، نسترن صورتی، گل ختمی، استوخودوس، آويشن، شکرتيغال، گل‌پر، انغوزه، دم‌اسبی، پرسياوشان و گون می‌باشد. دسترسی به روستا از شهر تفت و از طریق جاده آسفالته این ییلاق میسر می‌باشد.

روستای سانیج (از توابع دهستان پیشکوه بخش مرکزی شهرستان تفت در استان یزد) در دامنه شمال غربی ارتفاعات شيرکوه در ۳۰ کيلومتری جنوب غربی تفت و ۵۰ کيلومتری شهر يزد واقع شده و یکی از مناطق ییلاقی استان یزد محسوب می‌شود. از ویژگی‌های اکوتوریستی این منطقه دره‌های پرآب و پدیده طبیعی سنگاب (جمع شدن آب در گودی سنگ‌ها) و مسیرهای مناسب برای کوهپیمایی و طبیعت‌گردی است. بهترین زمان برای سفر به سانیج بهار و تابستان و قبل از شروع فصل سرما می‌باشد.

دهستان سخوید (از توابع بخش نیر شهرستان تفت در استان یزد) در ارتفاعات جنوبی شیرکوه و ۸۰ کيلومترى شهر يزد واقع شده و یکی از مناطق کوهستانی و دارای آب و هوای معتدل در استان یزد محسوب می‌شود. قدمت اين منطقه به بيش از ۱۵۰۰ سال تخمين زده شده و در گوشه و کنار آن آثار دخمه‌ها و آتشکده‌های زرتشتی مشاهده می‌شود. مهم‌ترین جاذبه توریستی سخوید پیست اسکی آن است که در شمال غربی این منطقه واقع شده و یکی از تفریحگاه‌های زمستانی استان یزد محسوب می‌گردد.

ارتفاعات شیرکوه در شمال بخش نیر (از توابع شهرستان تفت در استان یزد) و در ۵۰ کیلومتری جنوب شهر یزد و در مساحت تقریبی ۳۰۰۰ کیلومترمربع در مرکز ایران واقع شده‌است. ارتفاع بلندترین نقطه آن از سطح دریا ۴۰۷۵ متر بوده و کویر ابرکوه در منتهی الیه سمت غربی کوهستان و منطقه ییلاقی سانیچ در شمال آن قرار گرفته‌است. شیرکوه بلندترین ارتفاع استان یزد را داراست و در بیشتر فصول سال پوشیده از برف است و یکی از منابع تامین آب روستاهای اطراف تفت، یزد و مهریز می‌باشد. پوشش گیاهی شیرکوه با بیش از ۶۰۰ گونه گیاهی شناسایی شده بسیار متنوع بوده و شامل درختان گز، قيج، تاغ و و مراتع سرسبز و پهناور و انواع گیاهان دارویی است. برای دسترسی به شیرکوه می‌توان از تفت و از طریق جاده ییلاقی ده بالا (به طول ۳۰ کیلومتر) به این روستا (با ارتفاع ۲۶۰۰ متر از سطح دریا) رفته و از آنجا کوهنوردی را آغاز نمود.

روستای طزرجان یا تزرجان (از توابع بخش مرکزی شهرستان تفت در استان یزد) در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و با ارتفاع ۲۶۰۰ متر از سطح دریا در دامنه ارتفاعات شیرکوه واقع شده و یکی از مناطق خوش آب و هوای استان یزد محسوب می‌شود که علاوه بر داشتن آثار باستانی و تاریخی از جاذبه‌های خاص اکوتوریستی نیز برخوردار است. قله مخروطی برفخانه طزرجان (با ارتفاع ۳۹۷۲ متر از سطح دریا) مرتفع‌ترین نقطه این ییلاق کوهستانی بوده که در غرب روستا و در جنوب شرقی قله شیرکوه واقع شده و مورد توجه کوهنوردان قرار دارد. از جمله مهمترین ویژگی‌های آن دیواره یک‌دست و مطبق (با ارتفاع تقریبی ۳۵۰ متر) در نزدیکی شانه شمالی و رو به شرق قله برفخانه است که پای دیواره آن اکثر مدت سال پر از برف می‌باشد. بهترین زمان برای صعود به قله طزرجان اردیبهشت و خردادماه بوده و بهترین مسیر صعود از طریق دره افشارآباد به سوی جناح جنوبی در پشت قله و به سمت میله‌های فریدونی است که نیازمند تجهیزات کامل و آشنایی با سنگ‌نوردی می‌باشد. از جمله آثار تاریخی این روستا و اطراف می‌توان به باغ حافظی، کوه دخمه، خانه مشیری، خانه شازده، مسجدجامع طزرجان (با قدمت در حدود ۷۰۰ سال) و سر ستون‌های چوبی آن، آسیاب آبی و درخت چنار کهنسال ۱۵۰۰ ساله مرکز روستا اشاره کرد. از دیگر جاذبه‌های گردشگری این روستا دره‌های یخچالی آن است که در دهه‌های گذشته و در طول فعالیت یخچال‌های منطقه این دره‌های U شکل به صورت طبیعی شکل گرفته‌اند.

روستاى قُطرُم (از توابع بخش مرکزی شهرستان بافق در استان یزد ) در ۴۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر بافق و ۵۰ کيلومترى شمال راه‌آهن زرند ـ بافق در دامنه غربی کوه باجگان و در ارتفاع ۱۵۴۰ متری از سطح دریا با گستره‌ای غربی ـ شرقی واقع شده و مزارع و باغات مسکونی آن به صورت پلکانی و بر روی دامنه دره ساخته شده‌اند. آب و هواى روستا معتدل و خشک بوده و اختلاف دما بین داخل دره و خارج از روستا چشمگیر می‌باشد. پوشش گیاهی منطقه متنوع بوده و شامل گونه‌های ارس، بنه، بادام کوهی، انجیر وحشی، انغوزه، زیره و کتیرا می‌باشد. از مهمترين جاذبه‌های اکوتوریستی روستا مى‌توان به چشمه‌های آب درب گوشین، سی‌سبزی، درب دز و سنگ قصاب اشاره کرد که در ۶ کیلومتری روستا و در قلب کوهستان واقع شده‌اند. بافت تاریخی بکر و دست‌نخورده روستا با دیوارهای سنگی، کوچه‌های مسقف و استفاده از نمادهای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی در کنار عوامل طبیعی در معماری و شکل پلکانی خانه‌های روستایی (شبیه ماسوله گیلان) از دیگر جذابیت‌های توریستی قطرم محسوب می‌شود.

روستاى مدوار (از توابع بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) در ۴۰ کيلومترى جنوب يزد و ۱۰ کيلومترى غرب جاده يزد ـ دهشير در يک منطقه کوهپايه‌اى در مجاورت کوه سرخ و شرق کوه مدوار واقع شده‌است. آب و هواى روستا معتدل و خشک بوده و نزدیکی روستا به محوطه تاریخی و چشمه غربالبز، تفرجگاه شاه‌نشين و دره مسکل آنرا مورد توجه گردشگران قرار داده‌است.

روستای نمونه گردشگری کُرخُنگان (از توابع بخش مروست شهرستان خاتم در استان یزد ایران) در فاصله ۷۵ کیلومتری شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم) و ۲۵۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. از جاذبه‌های اکوتوریستی این روستا می‌توان به درخت چنار کهنسال، غار بابا زاهد (در شش کیلومتری روستا)، استودان صخره‌ای (که به صورت اتاقکی در دل کوه‌های کرخنگان ایجاد شده) و جنگل کُـر اشاره کرد. درخت چنار کرخنگان (با قدمت ۲۰۰۰ ساله و تاج پوشش ۱۶۰۰ متر) به عنوان دهمین میراث طبیعی در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین قلعه روستای كرخنگان از قديمی‌ترين قلعه‌های استان یزد محسوب می‌شود.

روستای منشاد (از توابع دهستان میانکوه بخش مرکزی شهرستان مهریز در استان یزد) در ۳۷ کيلومترى جنوب غربی شهر مهریز و ۱۳ کيلومترى جنوب جاده مهريز ـ تفت و در بین کوههای چنبر و جرزين (هر دو از رشته‌کوه شیرکوه) واقع شده‌است. روستاى منشاد در دره‌اى سرسبز قرار دارد و انواع باغات میوه (گردو، توت، بادام، آلو، زردآلو، سیب، آلبالو و گیلاس) و گیاهان دارویی آنرا در بر گرفته است. آب و هواى روستا معتدل و خشک است و از جمله جاذبه‌های اکوتوریستی آن می‌توان به قله منشاد (با ارتفاع ۳۸۷۵ متر از سطح دریا)، غار اشکفت منشاد در مسیر قله کلات اشاره کرد. همچنین آثار تاریخی مختلفی در روستا قابل مشاهده است که از جمله می‌توان به حمام تاریخی منشاد (متعلق به دوره ایلخانی) و مسدجامع روستا (مربوط به دوره آل‌مظفر و ساخته شده در سال ۷۷۴ هجرى قمری) اشاره کرد.

باغ ملی اردکان در گورستان قدیمی بافت تاریخی شهر اردکان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. این باغ در سال ۱۳۱۶ در زمینی به مساحت ۱۸ هزار مترمربع ساخته شده و دارای ۲ در ورودی بوده که یکی از آنها از شمال باغ و رو به به خیابان اصلی شهر و روبروی دروازه بازارنو باز می‌شده و درب شرقی که به خیابان دبیرستان شرف (ملاعارف) راه دارد. در وسط باغ ملی قنات نیلی در جریان بوده که در میان خیابان هشت متری باغ قرار داشته است و امروزه قنات مزبور کاملاً خشک شده است. درختان حاشیه خیابان از نوع خرما، انار و کاج بوده و در وسط خیابان اصلی باغ حوضچه‌ای قرار دارد که با ۲ پلکان شرقی و غربی به فضای اصلی باغ منتهی می‌گردد.

بازارهای قدیمی شهر یزد (مرکز استان یزد) در بافت تاریخی این شهر در خیابان قیام واقع شده و یکی از جاذبه‌های گردشگری و خرید این شهر محسوب می‌شوند. پیشینه اغلب بازارهای این مجموعه به دوره قاجاریه بر می‌گردد و پس از احداث خیابان شاه (قیام فعلی) در دوره پهلوی این بازارها به دو بخش تقسیم شده و برخی از فضاهای اصلی آن مانند بازار ارسی‌دوزها، بازار محمدعلی‌خان و بازار پنجه‌علی دچار تخریب شده‌اند. در حال حاضر شمال بازار از رونق بیشتری برخوردار بوده و عمده‌ترین کالاهای مورد معامله در آن شامل پارچه، شیرینی یزدی، طلا و فرش می‌باشد. بازار قیصریه (پارچه‌فروش‌ها) که حدفاصل میدان و مدرسه خان قرار دارد، از لحاظ معماری نسبت به سایر بازارها شکیل‌تر بوده و درهای چوبی آن برپا هستند. قدیمی‌ترین بخش این مجموعه بازار حاجی‌قنبر می‌باشد که بنای اولیه آن متعلق به قرن نهم هجری است. از دیگر بازارهای این مجموعه می‌توان به بازار زرگری، بازار علاقبندی، بازار محمدعلی‌خان، بازار افشار، بازار خان، بازار پنجه‌علی، بازار قیصریه، بازار کاشی‌گری، بازار چیت‌سازی، بازار سراج‌ها، بازار حاجی‌قنبر و بازار دروازه مهریز اشاره کرد که همگی بین اسفندماه سال ۱۳۸۱ تا اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند

پارک آهن‌شهر با وسعتی در حدود ۷۰ هکتار در شهرک آهن‌شهر شهر بافق (مرکز شهرستان بافق در استان یزد) واقع شده و از قدیمی‌ترین پارک‌های این شهر بشمار می‌آید. امکانات اقامتی مانند آلاچیق، فضای سبز مناسب، محوطه بازی کودکان، آب‌نمای موزیکال و دریاچه مصنوعی از جمله جاذبه‌های این پارک می‌باشد.

پارک گلستان مهریز در کنار میدان امام حسین شهر مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) در محوطه‌ای به مساحت ۱۲ هکتار واقع شده‌است. پارک مذکور دارای ۵۰۰ مترمربع چمن‌کاری است و عمده درختان آن شامل اقاقیا، نارون و بید می‌باشد. ساخت این پارک از سال ۱۳۷۵ از سوی اداره منابع طبیعی شهرستان مهریز آغازشده اما به دلیل کمبود بودجه و فقدان مدیریت صحیح در طراحی و اجرای فضاها و سازه‌های پارک با وجود گذشت ۲ دهه از آغاز ساخت آن هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده‌است. رشد نامناسب و وضعيت فعلی درختان پارک نشان از نامناسب بودن خاک و شیوه آبياری آنها دارد. در قسمت ميانی پارک تعدادی آلاچيق، سكوی نشيمن و استراحتگاه و در کنار آنها حوض، آب‏‌نما و آب‌‏خوری تعبیه شده است.

پارک جنگلی سرچشمه نهر مسیح در ۵ کیلومتری جنوب شرق شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم در استان یزد) واقع شده و چشمه در مجاورت آن، این منطقه را به یکی از تفرج‌گاه‌های زیبا و جذاب استان یزد تبدیل کرده است. در کنار این پارک جاذبه‌های گردشگری دیگری نیز وجود دارد که از جمله می‌توان به سرچشمه نهر مسیح، مسیرهای کوهپیمایی و کانال آب به شکل مسیر قنوات اشاره کرد.

شهربازی (پارک شادی) یزد در بلوار دانشجوی شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده و یکی از مراکز تفریحی این شهر محسوب می‌شود. اما به دلیل کوتاهی مسئولان شهری یزد در سال‌های اخیر این پارک و دیگر مراکز تفریحی یزد از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. در این شهربازی ۱۳ وسیله بازی مستقر است که نیمی از آنها همواره تعطیل بوده و برخی نیز از سوی اداره کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان یزد پلمپ شده‌اند دارند و استفاده از برخی از وسایل مذکور تنها برای کودکان (۳ تا ۱۰ ساله) مقدور بوده و سایر مراجعه‌کنندگان به این پارک در واقع هیچ سرگرمی ویژه‌ای ندارند.

پارک حسن‌آباد (یا پارک کوثر) در انتهای خیابان مطهری شهر مهریز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. منابع آبی پارک از قنات حسن‌آباد مهریز تأمین می‌گردد که در ژوئیه ۲۰۱۶ به همراه ۱۰ قنات دیگر به عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو  به ثبت رسیده‌است. از جمله امکانات رفاهی این پارک می‌توان به فضای سبز، استخر و سکوهای در نظر گرفته شده برای اقامات گردشگران اشاره کرد. در قسمت جنوبی پارک نیز منطقه‌ای تفریحی احداث شده‌است.

برای کسب اطلاعات بیشــتر از پایـــگاه اطلاع‌رسانی مهریزجو بازدید نمایید

پارک کوهستان یزد در حاشیه جنوب شرقی شهر یزد (مرکز استان یزد) و در نزدیکی بزرگراه کنارگذر یزد و ابتدای جاده تفت ـ یزد واقع شده و اصلی‌ترین فضای سبز این شهر محسوب می‌شود. از امکانات رفاهی و تفریحی این پارک می‌توان به حوض و آب‌نما، دریاچه مصنوعی و قایق‌سواری، بخش شهربازی، امکانات اقامتی نظیر محل نصب چادر و آلاچیق، فضای سبز، پیست اسکیت، پیست موتور و ماشین‌های کوچک، آبشار مصنوعی، بوفه و پارکینگ اشاره کرد.

پارک ملی سیاه‌کوه با مساحت ۸۰۷/۸۶ کیلومترمربع در کنار منطقه حفاظت شده سیاه‌کوه (با مساحت تقریبی ۱۲۵۰ کیلومترمربع) در محدوده بین استان‌های یزد و اصفهان واقع شده و بخش‌های جنوبی این منطقه در شهرستان اردکان استان یزد قرار دارد. قله سیاه‌کوه یا کافرکوه (با ارتفاع ۲۰۵۰ متر از سطح دریا) مرتفع‌ترین نقطه منطقه است که بهمراه ارتفاعات بهم پیوسته مجاور آن از بهترین زیستگاه‌های کل، بز، قوچ و میش به شمار می‌آید. سیاه‌کوه در مجاورت یکی از وسیع‌ترین عرصه‌های بیابانی ایران قرار گرفته و اکوسیستم‌های متنوعی نظیر کویر، بیابان، استپ و نمک‌زار در آن دیده می‌شود. دسترسی به منطقه از طریق جاده آسفالته اردکان ـ چوپانان (ورودی جنوب‌شرقی در کیلومتر ۴۰ و ورودی شمال‌شرقی در کیلومتر ۱۱۵ جاده) امکان‌پذیر است. منابع آبی منطقه از رودخانه‌های فصلی، چشمه‌ها، آب‌انبارها و سنگ‌آب‌ها تأمین می‌گردد. از دیگر گونه‌های حیات وحش منطقه می‌توان به یوزپلنگ، پلنگ، کاراکال، روباه، خرگوش، خارپشت، عقاب، شاهین، هوبره، سارگپه، زاغ‌بور، باقرقره، چکاوک، تیهو، کبک، گنجشک، بزمجه، سوسمار خاردم، آگاما، مار شاخ‌دار، شترمار و لاک‌پشت اشاره کرد. گونه‌های شاخص گیاهی نیز شامل درمنه، قیچ، پرند، رمس، گز، تاغ و بادام‌کوهی می‌باشد.

پناهگاه حيات‌وحش بوروئیه در مساحتی بالغ بر ۷۸۰ کیلومترمربع در نزدیکی شهر هرات (مرکز شهرستان خاتم در جنوب استان یزد) واقع و بوسیله جاده‌های مواصلاتی این شهر احاطه شده‌است. این منطقه در محدوده ارتفاعی ۱۵۸۰ تا ۲۸۰۰ متر قرار گرفته و مرتفع‌ترین نقاط آن کوه‌های چنگ و دیده‌بان (با ارتفاع ۲۸۰۰ متر و ۲۷۰۸ متر از سطح دریا) در نزدیکی غارخانه می‌باشند. بیشتر زمین‌های این پناهگاه را ارتفاعات با گستره جنوب‌شرقی ـ شمال‌غربی تشکیل می‌دهند. این منطقه بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۸ تحت حمایت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و از سال ۱۳۷۹ به مدت ۲ سال به عنوان منطقه شکار ممنوع و پس از آن از سال ۱۳۸۱ به دلیل ویژگی‌ها و طبیعت آن بعنوان پناهگاه حیات وحش تحت حفاظت قرار دارد. پوشش گیاهی این منطقه شامل ۱۸۹ گونه گیاهی مختلف است و از جمله این گونه‌ها و تیپ‌های گیاهی می‌توان به آفتابگردان، اسفناج، گندم، علف هفت‌بند، ارمک، گل گاوزبان، میخک و قیچ اشاره کرد. حیات وحش منطقه بسیار غنی بوده و شامل گونه‌هایی مانند کل و بز، قوچ و میش، گراز، گرگ، شغال، روباه، خرس، پلنگ، یوزپلنگ، کاراکال، کفتار، خارپشت، گورکن، کبک، عقاب، سارگپه، بالابان، شاهین، هوبره، شاه‌بوف، جغد، لاک‌پشت، مارمولک، مار و بزمجه می‌باشد.

پناهگاه حیات وحش درانجیر (یا دره‌انجیر) و نی‌باز با مساحتی بالغ بر ۱۷۵۳ کیلومترمربع در شرق روستای دُربید (از توابع بخش زارچ شهرستان یزد در استان یزد) و در غرب کویر درانجیر واقع شده‌است. این منطقه شامل نواحی کوهستانی، تپه‌ماهوری و دشتی همراه با اراضی شور است و از سه بخش در‌انجیر، بوزوا و نی‌باز و دشت‌های بین آنها تشکیل شده‌است. این مناطق از خردادماه سال ۱۳۸۱ تحت مدیریت و حفاظت سازمان محیط زیست در آمده‌اند. از مهمترین چشمه‌های این منطقه می‌توان به هومینو، سورک، خوشومی، چاه‌سرخو، کج‌لنگی، نی‌باز، ریزآب احمد و چادرملو اشاره کرد که اغلب آنها فصلی هستند. پوشش گیاهی منطقه متنوع یوده و شامل انجیر وحشی، درمنه، رندک، بهوه شور، اشنان، آویشن، اردلک، سمیسک، گون، بادام‌کوهی، بنه، قیچ، تاغ، گز، خارشتر، اسپند و اسکنبیل می‌باشد. ارتفاعات درانجیر (مشهور به کوه هزاردره) با داشتن دره‌های عمیق و متعدد، زیستگاه امنی را برای گونه‌هایی نظیر یوزپلنگ، پلنگ، کل و بز، قوچ و میش، کاراکال، کفتار، گربه وحشی، خرگوش، روباه، کبک، تیهو، باقرقره، چکاوک، زاغ‌بور، دلیجه، دودوک، انواع گنجشک، انواع پرندگان شکاری، لاک‌پشت مهمیزدار، بزمجه بیابانی، سوسمار خاردم ایرانی و آگامای چابک به وجود آورده است.

منطقه جنگلی حفاظت‌شده باغ شادی در ۳۸ کيلومتر شهر آراتا یا هرات (مرکز شهرستان خاتم در استان یزد) و در جنوب این شهرستان با مساحتی بالغ بر ۱۱۶ کیلومترمربع در حد فاصل دو استان فارس و يزد واقع شده‌است. این منطقه به لحاظ توپوگرافی کوهستانی و تپه‌ماهوری و قسمت نیز به صورت دشت و دامنه‌ای مي‌باشد و از گونه‌‎های گیاهی آن می‌‎‎توان به بنه (پسته وحشی)، بادام‌کوهی، بادامک، کیکم، چوبک، زیره سیاه، جاشیر، گوش بره، آلوچه وحشی و انواع گیاهان فصلی اشاره کرد. حیات وحش منطقه نیز متنوع بوده و شامل گونه‌های مختلفی مانند خرس‌قهوه‎‎ای، گراز، کاراکال، کبک، دارکوب سوری، گوزن زرد ایرانی (این گونه به‌صورت محصورشده نگهداری می‌شود) و انواع گنجشک‌‎‎سانان می‌باشد. جنگل باغ شادی در اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ به موجب مصوبه شورايعالی حفاظت محيط زيست به عنوان منطقه حفاظت شده به تصویب و ثبت ملی رسیده‌است.

منطقه حفاظت شده کوه بافق در ۱۰ کیلومتری شمال‌شرقی شهر بافق (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. این منطقه از سال ۱۳۷۵ تحت حفاظت قرار گرفته و مساحت آن ۸۸۵/۲۷ کیلومترمربع و حدود آن از بیشه درب بهاباد تا کوه سنگ قصاب (واقع در دهانه ۵ درخت) در مرز با استان کرمان امتداد یافته و طول آن ۷۰ کیلومتر است. کوه بافق منطقه‌ای کوهستانی و صخره‌ای همراه با تپه‌ماهورهای پراکنده و دره‌های عمیق و پرشیب است. مرکز منطقه بیشترین ارتفاع را داراست و بلندترین نقطه کوه باجگان (با ارتفاع ۲۸۲۶ متر از سطح دریا) می‌باشد. پوشش گیاهی منطقه شامل انواع درختی و درختچه‌ای، بوته‌ای، شورپسند، صخره‌ای، مرتعی و دارویی است. تاکنون ۱۹۴ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده که از جمله می‌توان به تنگرس، کاروان‌کش، هزارخار، وشا، پونه، بنه، قیچ، درمنه، آویشن، خارشتر، بادام‌کوهی، انجیر، چوبک، گز، اشنان، ارس و تاغ اشاره کرد. حیات وحش منطقه متنوع بوده و از گونه‌های شاخص آن می‌توان به کل و بز، پلنگ، یوزپلنگ، قوچ و میش، کاراکال، روباه، گرگ، شغال، کفتار، خرگوش، خارپشت، هوبره، سارگپه، عقاب، لاشخور، شاهین، کبک، تیهو، شاه‌بوف، هدهد، دم‌جنبانک، چکاوک، لاک‌پشت، مارمولک، مار و بزمجه اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده کالمند در ۵۰ کیلومتری دهستان بهادران (از توابع شهرستان مهریز در استان یزد) و در ۸۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده‌است. مساحت منطقه ۲۲۹۰ کیلومترمربع بوده و زیستگاه مناسبی برای تخم‌گذاری پرنده با ارزش و کمیاب هوبره و گونه‌های جانوری نظیر آهو، کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، گربه وحشی، کاراکال، روباه، شغال، خرگوش، زاغ‌بور و گورخر محسوب می‌شود. این منطقه از سال ۱۳۵۵ به عنوان منطقه شکارممنوع تحت حفاظت قرار داشته و در خردادماه سال ۱۳۷۰ به منطقه حفاظت شده ارتقاء یافته‌است. پوشش گیاهی منطقبیشتر از نوع استپی است و گونه‌های شاخص می‌توان به درمنه، بومادران، جگن، شقایق کوهی، خیارک، انغوره، خارشتر، چوبک، تنگرس، انحیر و بادام‌کوهی،‌ گون، کاروان‌کش، تاغ، رمس، بنه، گز و قیچ اشاره کرد.

منطقه شكارممنوع شيركوه در نزدیکی روستای ده بالا (از توابع شهرستان تفت در استان یزد) و در ۵۰ کیلومتری جنوب شهر یزد واقع شده‌است. محيط بانی شيركوه به منظور حفاظت از عرصه‌های طبيعی و گونه‌های جانوری و گياهی شهرستان بین سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ در ده بالا فعال بود و متأسفانه پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ این منطقه تا سال ۱۳۷۹ به حال خود رها شده و از این سال به بعد بعنوان منطقه شكار ممنوع شيركوه مجدداً تحت حفاظت قرار گرفته‌است. وسعت منطقه شكار ممنوع ۵۰۰ کیلومترمربع است و بالغ بر ۶۰۰ گونه گياهی در منطقه شناسايی شده که از اين تعداد ۴۸ نوع گياه اندميک جزو فهرست بين‌المللی ليست سرخ گياهان در حال انقراض قرار دارند. حیات وحش منطقه شامل كل و بز، قوچ و ميش، پلنگ و كاراكال می‌باشد.

موزه آیینه و روشنایی در خیابان آیت‌الله کاشانی و روبروی پارک هفت‌تیر شهر یزد (مرکز استان یزد) و در عمارت قصر آینه واقع شده‌است. بنای این مجموعه در سال ۱۳۲۰ جهت استفاده به عنوان مهمانسرای خصوصی توسط یکی از تجار ثروتمند یزدی به نام رضا صراف‌زاده ساخته شده‌است. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ این بنا توسط بنیاد مستضعفان مصادره گردید و بعد از گذشت حدود دو دهه و روی کار آمدن دولت میانه‌روی سیدمحمد خاتمی در سال ۱۳۷۷ این عمارت به سازمان میراث فرهنگی تحویل و کاربری آن به موزه تغییر داده شد. مساحت کل عمارت ۸۱۷۴ مترمربع و زیربنای ساختمان موزه ۸۳۷ مترمربع می‌باشد. موزه آیینه و روشنایی شامل بخش‌های اشیاء روشنایی پی‌سوز (نصبی، آویز، پایه‌دار و دستی)، شمع‌سوز (نصبی، آویز، پایه‌دار و دستی)، نفت‌سوز، گازسوز، برقی، مجموعه آینه‌ها و آثار وقف شده حسین حیدری (کلکسیونر یزدی) شامل مجموعه‌های خطی، اسلحه، سكه، كتب، تمبر، قفل، دهانه اسب (متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد) و نمونه‌هایی از برنزهای یافته شده در لرستان است.

موزه رجال و مفاخر اردکان در محل خانه آیت‌الله خاتمی در محله چرخاب شهر اردکان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. قدمت این خانه مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و مالکیت آن تا قبل از واگذاری به سازمان میراث فرهنگی یزد در اختیار آیت‌الله روح‌الله خاتمی (پدر سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور اسبق ایران) بوده‌است. ورودی عمارت از قسمت شمال‌شرقی است و در غرب آن ۴ اتاق وجود دارد. در بخش جنوبی این عمارت حیاطی بزرگ با یک تالار قرار دارد و در راهروی غربی تالار مطبخ جانمایی شده و در پشت تالار یک حیاط کوچک قرار گرفته‌است. تزئینات این خانه شامل گچبری‌های قسمت شمالی بنا، طاق‌های بخش غربی، پیش‌گاه‌ها، درهای چوبی، اتاق‌ها و بادگیر می‌باشد. این عمارت در خردادماه سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و به علت موقعیت خانواده خاتمی در اردکان و یزد کاربری آن از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به موزه تغییر یافته‌است.

موزه سكه و مردم‌شناسی حیدرزاده در محله فهادان شهر یزد (مرکز استان یزد ) و در محل عمارت عرب‌زاده واقع شده‌است. بنای عمارت مذکور متعلق به دوره تاریخی قاجاریه یوده و گچ‌بری‌های منحصربفرد همراه با طرح‌های اسلیمی و شعر، تزئینات منبت‌کاری سقفی، درهای مشبک، پنجره‌های ارسی و نورگیر و همچنین هشتی ینا به شهرت آن افزوده‌است. این عمارت در اسفندماه سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از سال ۱۳۸۳ کاربری آن به موزه مردم‌شناسی و سکه حیدرزاده تغییر یافته‌است. بیشتر آثار این موزه (که تنها موزه تخصصی سکه در ایران است) از سال ۱۳۳۵ تا زمان تأسیس موزه توسط حسین حیدرزاده گرد‌آوری شده و شامل ۴۵۰۰ سکه باستانی طلا، نقره، مس و برنج از ۴۲ دوره تاریخی مختلف از دوره تاریخی هخامنشی تا به امروز می‌شود. در این موزه همچنین اسکناس‌هایی از دوره ناصرالدین شاه قاجار تا به امروز به نمایش گذاشته شده است و علاوه بر آن بیش از ۱۰۰۰ قفل، زیورآلات نقره، کهربا، تسبیح، زنجیر، انگشتر، اسلحه، وسایل پخت و پز (ظروف سنگی و برنز و خمره) چراغ و فانوس نفتی، فانوس شمعی و چراغ سوزن‌بان از دیگر آثاری هستند که به واسطه اهمیت در زمینه مردم‌شناسی در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.

موزه تاریخ و فرهنگ زرتشتیان در زیرزمین مجموعه مارکار در ابتدای خیابان کاشانی در محله تل شهر یزد (مرکز استان یزد) واقع شده‌است. این موزه در نوروز ۱۳۹۴ توسط انجمن زرتشتیان تهران در مجموعه مارکار جهت آشنایی بازدیدکنندگان با آداب و رسوم زرتشتیان تأسیس شده‌است. در بخش اول موزه، توضیحاتی در خصوص آشوزرتشت و کتاب گاتاها داده شده و بازدیدکنندگان با آئین‌ها و مراسم مختلف زرتشتیان آشنا می‌شوند. نمایش پوشش سنتی موبدان و زنان زرتشتی، مراسم مربوط به درگذشتگان و وسایل خانه‌های قدیمی و زیارتگاه‌های زرتشتیان از دیگر بخش‌های این موزه است. در آخرین قسمت این مجموعه، آشپزخانه یک خانه قدیمی با وسایل مربوطه به نمایش گذاشته شده‌است.
آدرس تارنما: http://markarmuseum.com

موزه مردم‌شناسی ابرکوه در خيابان باهنر و محله دروازه ميدان شهر ابرکوه (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در محل عمارت صولت ابرکوه واقع شده‌است. خانه مزبور مربوط به دوره تاریخی قاجاری بوده و در زمینی به مساحت ۱۰۰۰ مترمربع (شامل ۱۵۰ متر حياط مرکزی) در دو طبقه و یک زیرزمین بنا شده‌است. این اثر تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده و کاربری آن به موزه مردم‌شناسی ابرکوه تغییر یافته‌است. مجموع آثار موجود در اين موزه به بيش از ۵۲۵ قطعه با ارزش تاريخی است. برخی از آثار این موزه شامل سلاح (تفنگ و تپانچه)، اسناد قديمی، سکه‌های تاریخی، مهر و اشيای یافته شده در کاوش‌های باستان‌شناسی، اشيای تزئينی، نسخ خطی، ابزارآلات کشاورزی، وسايل حمام و روشنايی، جعبه آوازهای قديمی، انواع کوزه و سنگ‌های قديمی است. آثار اين موزه مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف مانند حمله اعراب به ایران، ايلخانی، صفويه و قاجاریه است.

موزه مردم‌شناسی یا گنجینه اردکان در محله چرخاب شهر اردکان (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) و در بافت تاریخی این شهر واقع شده‌است. این موزه ابتدا با تلاش پژوهشگری به نام علی سپهری اردکانی‏ در سال ۱۳۷۰ در مرکز تربیت معلم اردکان افتتاح گردید. پس از استقبال مردمی از موزه و اهدای اشیاء بیشتری به آن در بهمن‌ماه سال ۱۳۷۲ با حمایت استانداری یزد این موزه به محل فعلی آن انتقال یافت. این موزه شامل بخش‏‌های مردم‌‏شناسی و اشیاء قدیمی، کتاب‌ها و نسخه‌های چاپی و خطی و گالری تصاویر می‌باشد و در سال‌های اخیر بخش‌های گیاه‌‏شناسی، جانورشناسی و ایران‏‌شناسی نیز به آن اضافه شده‌است. بخش مردم‏‌شناسی موزه غنی‌‏ترین آرشیو آن محسوب می‏‌شود و بیش‏ از ۱۰۰۰ قطعه اشیاء و لوازم زندگی مردم اردکان در آن به نمایش‏ گذاشته شده‌است. بخش ایران‏شناسی موزه شامل اشیاء عتیقه از دوره ساسانی تا قرون اخیر می‌‏باشد.

موزه مردم‌شناسی اشکذر در محله باغستان شهر اشکذر (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) در محل حمام تاریخی اشکذر واقع شده‌است. بنای حمام مربوط به اواخر دوره قاجاریه بوده و در زمینی به مساحت 2۸۰ مترمربع در عمق زمین ساخته شده‌است. این بنا دارای دو بخش حمام بزرگ (مردانه) و حمام کوچک (زنانه) می‌باشد که در سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در سال ۱۳۹۰ کاربری آن به موزه تغییر داده شده‌است. فضاهای اصلی حمام بزرگ شامل راه پله، سربینه یا رختکن، راهرو بینه یا صحن و خزینه؛ و حمام کوچک نیز دارای همین عناصر با ابعاد کوچکتر می‌باشد. در این موزه تندیس‌های زیبایی که بیانگر نوع زندگی و مشاغل قدیم مردم شهر اشکذر است به همراه تعدادی اشیاء قدیمی که به کمک مردم جمع آوری شده در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفته‌است.

موزه مردم‌شناسی مهریز در محله مزویرآباد شهر مهريز (مرکز شهرستانی به همین نام در استان یزد) واقع شده‌است. این موزه ابتدا در حمام تاریخی استهریج قرار داشت و طی سال‌های گذشته به محل باغ جهانی پهلوان‌پور منتقل گردیده‌است. در مجموع بیش از ۴۰۰ اثر در این موزه موجود می‌باشد که بیشتر آنها توسط مردم مهریز به موزه تقدیم شده‌اند از میان آثار اهدایی مزبور می‌توان به ابزار و ادوات جنگی و کشاورزی، پوشاک سنتی، اسناد و قباله‌های قدیمی، ظروف شیشه‌ای و سفالی، ابزار و وسایل مربوط به مشاغل سنتی در زمینه‌های ریسندگی، پارچه‌بافی، گیوه‌دوزی، سبدبافی، چاقوسازی و انواع ظروف شیشه‌ای طبخ  اشاره کرد.

نوع هتل: خانه معلم
آدرس: یزد ـ صفائیه ـ خیابان تیمسار فلاحی ـ خیابان عدالت
شماره تماس: ۳۸۲۴۸۷۶۳-۰۳۵
تارنما: tfyazd.ir

نوع هتل: مهمانسرا
آدرس: یزد ـ خیابان قیام ـ انتهای کوچه لب خندق ـ پلاک ۸۳
شماره تماس: ۳۶۲۲۹۳۲۴-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۶۲۲۹۳۲۵

نوع هتل: مهمانسرا
آدرس: یزد ـ میدان شهید بهشتی ـ ابتدای خیابان امام ـ انتهای کوچه فرهنگ
شماره تماس: ۳۶۲۲۸۵۰۲-۰۳۵

نوع هتل: مهمانسرا
آدرس: یزد ـ بلوار بسیج ـ کوی طهمورث
شماره تماس: ۳۶۲۶۸۸۰۲-۰۳۵
تارنما: HotelSoroush.ir

نوع هتل: مهمانسرا
آدرس: یزد ـ محله فهادان ـ روبروی سازمان صنایع دستی و گردشگری
شماره تماس: ۳۶۲۰۳۵۶۰-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۶۲۰۳۵۷۰
تارنما: YazdKouroshHotel.com

نوع هتل: مهمانسرا
آدرس: یزد ـ محله فهادان ـ نرسیده به زندان اسکندر
شماره تماس: ۳۶۲۱۰۳۹۳-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۶۲۱۱۲۹۷
تارنما: KohanHotel.ir

نوع هتل: دو ستاره
آدرس: یزد ـ بلوار شهید صدوقی ـ بین میدان همافر و باهنر
شماره تماس: ۳۷۲۴۷۱۰۰-۰۳۵

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: یزد ـ بلوار جمهوری ـ جنب بیمارستان افشار
شماره تماس: ۳۵۲۳۸۱۴۰-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۵۲۵۶۴۴۴
تارنما: AzadiYazd.Pih.ir

نوع هتل: مهمانسرای جهانگردی
آدرس: اردکان ـ بلوار شهید بهشتی
شماره تماس: ۳۲۲۲۶۹۶۹-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۲۲۲۳۹۲۵
پست الکترونیک: info@ArdakanHotel.ir
تارنمای هتل: ArdakanHotel.ir

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: یزد ـ بلوار جمهوری ـ جنب تالار یزد
شماره تماس: ۳۵۲۳۵۰۰۱-۰۳۵

نوع هتل: پنج ستاره
آدرس: یزد ـ صفائیه ـ خیابان تیمسار فلاحی ـ خیابان محمدرضا کریمی یزدی
شماره تماس: ۳۸۲۶۰۲۱۰-۰۳۵
                    ۰۳۵-۳۸۲۶۰۲۲۰
شماره فکس:  ۳۸۲۴۷۷۰۴-۰۳۵
پست الکترونیک: info@safaiyehhotel.com
تارنمای هتل: SafaiyehHotel.com

نوع هتل: سه ستاره
آدرس: یزد ـ خیابان قیام ـ کوچه لب خندق
شماره تماس: ۳۶۲۲۶۰۰۲-۰۳۵

آدرس: یزد ـ بلوار خضرآباد ـ پایانه مسافربری
شماره تماس: ۳۷۲۳۴۵۰۰-۰۳۵